Արամ Գարեգինյան, Sputnik
Հայաստան… Այստեղ էլեկտրաէներգիայի արտադրության կայանները շահագործվում են ռուսական և իրանական գազով, այդ խառնուրդը հանրապետությանը զգալի օգուտ է տալիս։
Հայաստանը երկար տարիներ Իրանի հետ գազի դիմաց էլեկտրաէներգիա է փոխանակում։ Երբ այս համագործակցութանն ավելացավ ռուսական կապիտալը, համակարգը կրկնակի ուժով սկսեց գործել։
2013 թվականի դեկտեմբերին Հրազդան քաղաքում շահագործման հանձնվեց «Գազպրոմի» կառուցած նոր ՋԷԿ-ը («Հրազդան-5»)։ Սկզբում այն նվազագույն հզորությամբ էր աշխատում, քանի որ հայկական շուկայում գազից ստացվող էլեկտրաէներգիան համեմատաբար թանկ է։
Սակայն անցյալ տարվանից այն սկսեցին շահագործել հայ-իրանական փոխանակման ծրագրով, և դեպի Իրան էլեկտրաէներգիայի արտահանումը նոր թափ հավաքեց։
Ի դեպ, հաշվետվությունների համաձայն` գազն իրանական է, սակայն փաստացի այն Հայաստանի գազատարներում միախառնվում է ռուսականի հետ։ Որոշել, թե որտեղ է իրանական գազ, որտեղ ռուսական, անհնար է, իմաստ էլ չունի։
Կարևորն` արդյունքն է։ 2017 թվականին Հայաստանն այդ ծրագրով Իրանին 1 մլրդ 224 մլն կՎտ/ժ էլեկտրականություն է մատակարարել, իսկ 2018 թվականին նպատակ ունի ավելացնելու այդ ծավալը մինչև 1 մլրդ 600 մլն կՎտ/ժ-ի։
Ի՞նչ ենք անում իրանական գազը
Այն մղվում է Երևանի ՋԷԿ։ Իրանից ստացվող գազի յուրաքանչյուր խմ-ի դիմաց մենք 3 կՎտ/ժ էլեկտրաէներգիա ենք տալիս։ Դրանից ավելին արտադրվածը մնում է Հայաստանում։
Երևանի ՋԷԿ-ում 1 խմ-ից ոչ թե 3, այլ 4-ից ավելի կՎտ/ժ էլեկտրաէներգիա է ստացվում (Ճապոնիայից և Հարավային Կորեայից բերված նոր սարքավորման շնորհիվ)։ «Հրազդան-5»-ում մոտ 4 կՎտ/ժ է ստացվում։ Իսկ 1 խմ-ից 1 կՎտ ստանալը քիչ չէ։
2017 թվականին Հայաստանը Իրանից 383 մլն խմ գազ է ներկրել։ Նույնիսկ 350 մլն կՎտ/ժ-ը (համեստ հաշվարկներով) Հայաստանում սպառվող ողջ էլեկտրաէներգիայի ավելի քան 5 տոկոսն է։
Ինչպես նշեցինք, Հայաստանից միայն գազից ստացվող էլեկտրաէներգիա է արտահանվում, որը համեմատաբար թանկ է։ Էժանը (ԱԷԿ-ից և խոշոր ՀԷԿ-երից) Հայաստանում է մնում։ «Հրազդան-5» և «Երևան ՋԷԿ»-ի մեր համակարգում էլեկտրականությունը մնացորդային սկզբունքով են տրամադրում. երբ աշնանը և ձմռանը գետերում քիչ է ջուրը, և ՀԷԿ-երն ավելի թույլ են աշխատում, և երբ ԱԷԿ-ը վերանորոգման է կանգնում։
Իսկ իրանական շուկայի համար դրանք ավելի ակտիվ են աշխատում։ 2017 թվականին «Հրազդան-5»-ի արտադրանքի գրեթե 60% —ն արտահանվել է, իսկ Երևան ՋԷԿ-ի գրեթե 40%-ը։
2018 թվականին գազի փոխանակման ծրագիրն ավելի է ընդլայնվելու։
Իսկ ինչի՞ համար է դա իրանցիներին անհրաժեշտ
Իսկապես, ինչի՞ համար։ Այդ երկրում բավարար քանակով էլեկտրականություն կա (իրենց գազի առկայության պարագայում դա բնական է)։ Իրանի էլեկտրականության և էներգետիկայի փոխնախարարի հայտարարության համաձայն` հանրապետությունը տարեկան մոտ 10 մլրդ կՎտ-ժ էլեկտրաէներգիա է արտահանում։ Համեմատության համար նշենք, որ Իրանում ընդհանուր առմամբ ավելի քան 220 մլրդ կՎտ/ժ է արտադրվում, Հայաստանում` 8-ից քիչ պակաս։
Նախկինում խոսվում էր այն մասին, որ երկրի հյուսիս-արևմուտքում հզորությունները չեն բավականացնում (Արևմտյան Ադրբեջանում)։ Սակայն այդտեղ էլ 2018 թվականի փետրվարին սկսեցին 451 մեգավատ հզորությամբ նոր ՋԷԿ կառուցել։ Կառուցում են այն «Արաս» ազատ տնտեսական գոտում, Իրանի, Նախիջևանի և Հայաստանի սահմանների հատման կետի հարևանությամբ։
Մեր հարցերին ի պատասխան` իրանցի չինովնիկները նրբանկատ ժպտում են։ Նրանք դրա համար պատրաստի պատասխան ունեն`Հայաստանը բարեկամական երկիր է և հուսալի գործընկեր։ Հայկական կողմից հնչում է հետևյալ պատասխանը` Իրանի հետ հարաբերությունները միջազգային դժվար իրավիճակում փոխըմբռնման լավ օրինակ են։
Դե ինչ, նման պարզաբանումները և հավաստիացումները գործին ամենևին չեն խանգարում։ Ավելի շուտ` հակառակը։