Խիստ անհանդուրժողականություն. ինչպես հայերը բարկացրին Պարսից շահին

428 թ.–ին Մեծ Հայքի Արշակունյաց թագավորությունն անկում ապրեց, բայց Հայաստանը չկորցրեց իր ինքնուրույնությունը։ Գահազուրկ երկրի բախտը տնօրինում էին հայ սպարապետն ու մարզպանը. առաջինն իբրև բանակի գլխավոր հրամանատար, երկրորդը` քաղաքական կյանքի ղեկավար, որը նոմինալ ենթարկվում էր Պարսից արքային։
Sputnik

Տնտեսությունը հանձնված էր հազարապետին, իսկ դատավարությունն` Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին։ Փաստորեն, երկիրն ուներ ոչ միայն լայն ինքնավարություն, այլև պետական կառավարման նախկինից չտարբերվող ձև։

«Սա Հայաստանն է» նախագծի հեղինակներ Հովհաննես Հակոբյանն ու Կարեն Բալայանը հերթական թողարկման մեջ պատմում են, թե ինչպես Պարսից արքան որոշեց օգտագործել բոլոր լծակները` Հայաստանը ինքնավարությունից ամբողջովին զրկելու համար, և ինչպես այդ քայլին պատասխանեցին հայերը։

Մարզպանական Հայաստան հատուկ առաքելությամբ ժամանած Դենշապուհը սկսեց բռնի կրոնափոխության գործընթացը, ինչը սրերով էր ընդունվում։ Դրությունն ավելի լարվեց, երբ Մեծ դատավարության պաշտոնը խլվեց Հայոց Կաթողիկոսից և տրվեց մի մոգի, իսկ հազարապետությունը, վերցնելով Մամիկոնյան տոհմից, տրվեց պարսիկ մի պաշտոնյայի։

Հայաստանի կոշտ պատասխանը եղավ ստիպողաբար կրոնափոխ դարձրած մեր նախարարներին ուղեկցող պարսից զորքի ջախջախումը Անգղում։ Դրանից հետո բոլոր բռնի կրոնափոխվածները վերադարձան իրենց հավատքին։

Հայոց պետականության անկումից հետո պայթեց 1–ին ապստամբությունը, որը մեծ ազդեցություն էր թողնելու ժամանակակիցների վրա և ուղեկցելու էր հայերին հաջորդ դարերում։