ԵՐԵՎԱՆ, 20 դեկտեմբերի – Sputnik. Հայաստանի այն մարզերում, որտեղ զարգացած է հանքարդյունաբերությունը, աղքատության միջին մակարդակն ավելի ցածր է, քան մայրաքաղաքում և ընդհանրապես հանրապետությունում: Այս մասին ասված է տնտեսագետ Սուրեն Փարսյանի` Հայաստանի լեռնամետալուրգիական ձեռնարկությունների միության պատվերով պատրաստած ճյուղային հետազոտության մեջ։
Այսպես, Հայաստանում աղքատության միջին մակարդակը 2023 թվականին կազմել է 23,7 տոկոս, իսկ Երևանում՝ 17,9 տոկոս։ Համեմատության համար նշենք, որ Լոռու մարզում այն կազմել է 14,2 տոկոս, Սյունիքի մարզում՝ ընդամենը 7 տոկոս, իսկ ծայրահեղ աղքատության մակարդակն այստեղ գրեթե զրոյական է։
Հատկանշական է, որ զբոսաշրջության ամենամեծ ներհոսք ունեցող մարզերում աղքատության ամենաբարձր մակարդակն է նկատվում. Գեղարքունիքի մարզում՝ 35,4 %, Շիրակում՝ 43,1 %, Վայոց Ձորում՝ 30,9 %: Սա չի նշանակում, որ զբոսաշրջության ոլորտն աշխատատեղերի ներուժ չունի, պարզապես խնդիրն այն է, որ զբոսաշրջությունից ստացվող եկամուտների զգալի մասը մնում է Երևանում, իսկ մարզերին բաժին են ընկնում միայն սեզոնային համեմատաբար բարձր որակավորմամբ աշխատատեղերը։
Եթե խոսենք հանքարդյունաբերության ոլորտի միջին աշխատավարձերի մասին՝ ըստ ոլորտների, ապա 2024 թվականի տվյալներով՝ ամենաբարձր աշխատավարձը գրանցվել է Սյունիքում՝ ամսական մոտ 835 հազար դրամ՝ մի քանի խոշոր ձեռնարկությունների (Զանգեզուրի, Շահումյանի և Ագարակի կոմբինատների և ոչ պակաս խոշոր Լիճքվազի ոսկու հանքի) հաշվին։
Կոտայքի մարզում հանքարդյունաբերության ոլորտի միջին աշխատավարձը կազմում է 500–550 հազար դրամ։ Մարզում կա մեկ փոքր` Մեղրաձորի ոսկու արդյունահանման հանքը, գործում են նաև կոպիճի, ավազի և շինաքարի բավականին շատ քարհանքեր:
Մնացած մարզերում արդյունահանող ճյուղում աշխատավարձերը կազմում են 200–300 հազար դրամ, այսինքն` մոտ են հանրապետության միջինի աշխատավարձերին։ Լոռիում գործում են խոշոր լեռնահանքային ձեռնարկություններ` Թեղուտի և Ախթալայի լեռնահարստացման կոմբինատները, սակայն այս ոլորտի համեմատաբար բարձր աշխատավարձերն այդքան ցայտուն չեն երևում` ոչ մետաղական հանածոների քարհանքերում առկա ոչ բարձր աշխատավարձերի պատճառով:
Առավելությունների հետ մեկտեղ հանքարդյունաբերությունը ստեղծում է նաև մի շարք կողմնակի բարդություններ։ Դրանցից մեկը տնտեսական շեղումն է այլ ոլորտների հաշվին։ Մասնավորապես, Սյունիքում (հատկապես Կապանի և Մեղրիի տարածաշրջաններում–խմբ.) գյուղատնտեսությունը համեմատաբար թույլ է զարգացած։ Քաղաքներում (Կապան, Քաջարան, Մեղրի, Ագարակ) աշխատունակ բնակչության 40–45 %–ը զբաղված է լեռնահանքային հատվածում։ Ռիսկերի մյուս խումբը բնապահպանական է:
Ընդհանուր առմամբ, 2024 թվականին Հայաստանի արդյունահանող ճյուղի (ներառյալ և՛մետաղական, և՛ ոչ մետաղական օգտակար հանածոները) ընդհանուր շրջանառությունը կազմել է 521 մլրդ դրամ՝ մնալով մոտ 2023 թվականի մակարդակին` նվազելով 1,7 %–ով։ Արդյունաբերության մեջ աշխատում է մոտավորապես 12,6 հազար մարդ (մոտավորապես այնքան, որքան 2023–ին):
Մետաղագործության ոլորտում շրջանառությունը կազմել է 154 մլրդ դրամ (2023 թվականի համեմատ՝ –4, 3%), աշխատակիցների թիվը կազմում է 3 250։ 2023 թ. համեմատ կրճատումը զգալի էր՝ –28 %` ֆերոմոլիբդենի հալման գործարաններում վերամշակման ծավալների նվազման պատճառով։
2024 թվականին հանքարդյունաբերությունը ՀՀ պետական բյուջե է վճարել ավելի քան 133 մլրդ դրամ կամ գրեթե մեկուկես անգամ ավելի, քան 2023 թվականին։ Ընդ որում, ամենախոշոր ձեռնարկությունը (Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը) ապահովում է բոլոր հարկային մուտքերի 77 %–ը այն դեպքում, երբ աշխատատեղերի քանակով նրա տեսակարար կշիռը ոլորտում կազմում է մոտ ⅓–ը (4 500 մարդ)։ Հանքերի բարձր հարկերը կապված են մետաղական օգտակար հանածոների արդյունահանման համար լրացուցիչ վճարների (ռոյալթիների) հետ:
Մետաղագործական ձեռնարկությունները (ֆերոմոլիբդենի, ալյումինե փայլաթիթեղի, երկրորդային հումքից պողպատե ամրանների արտադրության գործարաններ) 2024 թվականին վճարել են 16,8 մլրդ դրամ՝ մոտավորապես 2023 թ. մակարդակով։
Ընդհանուր առմամբ` հանքարդյունաբերությանը բաժին է ընկել Հայաստանում վերջին 10 տարիների` 2014–2024 թթ.–ի ներդրումների մոտ 17 %–ը կամ բացարձակ թվերով՝ գրեթե 160 մլրդ դրամը։
Հայաստանից մետաղական խտանյութերի (հանքաքարի առաջնային մշակումից հետո) արտահանումը վերջին տարիներին կայուն գերազանցում է տարեկան 800 մլն դոլարը։ Արտահանման հիմնական ուղղությունը վերջին տարիներին Չինաստանն է. նրա տեսակարար կշիռն արդեն մի քանի տարի գերազանցում է 30 %–ը, իսկ 2023 և 2024 թվականներին այն գերազանցել է 50 %–ը։ Վերջին տարիներին աճել է արտահանումը դեպի Ռուսաստան (մինչև 2020 թվականը այն գրեթե զրոյական էր, իսկ 2025–ին գերազանցեց 5 %–ը):
Զգալի է մնում արտահանումը դեպի Բելգիա (11%) և Շվեյցարիա (8%). Հայաստանից այդ երկրների զտարկման (աֆինաժի) գործարաններ է առաքվում ոսկի պարունակող համաձուլվածքներ՝ կիսաֆաբրիկատներ։