ԵՐԵՎԱՆ, 3 հուլիսի – Sputnik, Արամ Գարեգինյան. Աշխարհահռչակ գիտնական Արտյոմ Օհանովը հրատարակել է հետաքրքրաշարժ գիտության վերաբերյալ իր «Քիմիա. ատոմներ, մոլեկուլներ, բյուրեղներ» գրքի նոր հրատարակությունը։
«Քիմիան Արտյոմ Օհանովի հետ» խորագրով գրքի առաջին հրատարակությունը (2022թ.) հաջողված էր ոչ միայն ճանաչման, այլև վաճառքի առումով: Այս գրքի համար Օհանովը ստացել է «Գիտությանը հավատարմության համար» համառուսաստանյան մրցանակը և «Գիտելիք» կրթական ընկերության երկու մրցանակ:
Ուրիշի երեխաներն էլ են լավը
Արտյոմ Օհանովը դասավանդում է ոչ միայն ՌԴ Սկոլկովոյի բիզնես–դպրոցում և աշխարհի տասնյակ համալսարաններում՝ որպես հրավիրյալ պրոֆեսոր, այլ նաև իր երեխաների ուսուցիչն է: Իրենց ամառանոցում նրանք այդ նպատակով մի ամբողջ լաբորատորիա են հավաքել, ընդ որում՝ բավականին առաջադեմ։ Ի դեպ, Օհանովների ընտանիքում այլ բան, հավանաբար, չէր կարելի սպասել։ Այսպիսով, գիտնականի մոտ գաղափար առաջացավ ինչ-որ բան պատմել ոչ միայն իր երեխաներին, այլև ուրիշների երեխաներին:
«Չէ որ նրանք էլ են լավը», — ժպտալով Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասում է Օհանովը։
Նա հաճախ երեխաների հետ դասախոսություններ է անցկացնում՝ ամեն անգամ լի դահլիճներ հավաքելով ու հերքելով այն կարծիքը, որ ներկայիս սերունդը գաջեթներից և սոցցանցերից բացի ոչնչով չի հետաքրքրվում։
Բայց նա երկար ժամանակ չէր համարձակվում ինչ-որ բան գրել։ Ինչու գրել այն, ինչ կարող են գրել շատ ուրիշներ: Անելու դեպքում պետք է անել սեփական մատուցմամբ և ոճով:
Երկու տարի առաջ այդ պահը հասունացավ` ձևավորվեց ապագա գրքի հայեցակարգն ու ոճը։ Նա մի երեկոյի ընթացքում գրեց ամփոփագիրը, իսկ հաջորդ օրը 5 ժամում հրատարակչության աշխատակցին թելադրեց ամբողջական տեքստը։
Նոր խմբագրության համար Օհանովը զգալիորեն ընդլայնել է ծավալը` շատ մանրամասներ ավելացնելով։ Գիրքը տանում է դպրոցականին գիտության «առաջնագիծ», բայց քիմիայի ամբողջական կուրսը չի տալիս:
«Ես ոչ թե «շենքը» կառուցում եմ, այլ պատմում եմ պատմություններ, որոնք լուսաբանում են գիտության տարբեր ասպեկտները: Հետագայում ընթերցողն ինքը կարող է ավարտել այդ «շենքը» կրթության կամ ինքնակրթության շնորհիվ», - ավելացրեց Օհանովը։
Ո՞րտեղից թթվածինը երկրի վրա
Թվում է` այստեղ ինչ նոր բան կարելի է պատմել։ Այնուամենայնիվ, վերջերս այս թեմայի վերաբերյալ նոր հետազոտություններ են սկսվել: Բոլորը վաղուց գիտեն, որ երկրի մթնոլորտը պարունակում է 80% ազոտ և 20% թթվածին: Բայց ինչո՞ւ է մեր մթնոլորտն այդքան եզակի և չի հանդիպում որևէ այլ հայտնի երկնային մարմնի վրա:
Բացի այդ, երկրի մթնոլորտը շատ ցածր խտություն ունի։ Օրինակ՝ հարևան Վեներան ունի զանգված և չափ, որը նման է երկրայինին, բայց դրա մթնոլորտը գրեթե 100 անգամ ավելի խիտ է և բաղկացած է հիմնականում ածխաթթու գազից՝ փոքր քանակությամբ ազոտով և գրեթե աննկատ ազատ թթվածնով (որը կապված չէ ածխաթթու գազով):
Հայտնի է, որ երկրի վրա թթվածինն առաջացնում է բույսերի ֆոտոսինթեզից, որը ածխաթթու գազը վերածում է թթվածնի: Այնուամենայնիվ, դա չի նշանակում, որ երկրի վրա թթվածին չկա: Բայց դա լիովին չի բացատրում, թե ինչու մենք ունենք համեմատաբար ցածր մթնոլորտի խտություն, շատ ազոտ և գրեթե չունենք ածխաթթու գազ: Պատասխանը համաշխարհային օվկիանոսն է, որը գոյություն ունի մեր մոլորակի վրա իր պատմության վաղ փուլերից, իսկ Վեներայում այն չկա՝ չափազանց բարձր ջերմաստիճանի պատճառով:
«Ջուրը հիանալի միջնորդ է լեռնաքարերի հետ ածխաթթու գազի ռեակցիայի համար, որի արդյունքում առաջանում են նստվածքային ապարներ (կարբոնատային նստվածքներ): Դրանցում թաղված է Երկրի մթնոլորտի առյուծի բաժինը (մոտ 97%), որը կազմել է ածխաթթու գազը։ Ազոտը մնացել է, քանի որ դրա մոլեկուլներն ավելի դիմացկուն են և չեն մտնում որևէ քիմիական ռեակցիայի մեջ: Ահա և բոլոր հարցերի պատասխանները՝ և՛ մթնոլորտի ցածր խտության, և՛ թթվածնի, և՛ ազոտի մասին: Թվում է, թե երկրի մթնոլորտի մասին ամեն ինչ վաղուց հայտնի է։ Մինչդեռ գիտնականները միայն վերջերս են մտածել այս հարցերի շուրջ և պարզ, այսինքն՝ գիտականորեն գեղեցիկ պատասխան: Եվ այսպես ամեն ինչում, ուր էլ նայենք, եթե բավական խորը փորենք, պատասխանը շատ հետաքրքիր է», - պատմում է գիտնականը։
Գիրք, թե՞ տեսանյութ
Այս հարցը արդիական է այն երեխաների և նրանց ծնողների համար, ովքեր հետաքրքրված են գիտությամբ: Համացանցում արդեն կան բազմաթիվ գիտական դասախոսություններ` բարդ և պարզ, դիագրամներով և անիմացիաներով: Բայց այստեղ Արտյոմ Օհանովը առողջ պահպանողականություն է ցուցաբերում. նա նշում է, որ գրքին ոչինչ չի փոխարինի։
«Տեսանյութը մի փոքր այլ ժանր է։ Իհարկե, այն ընդհանուր առմամբ շատ ավելի մատչելի է, բայց չկա տեղեկատվության այնպիսի ամբողջական մատուցում, ինչպիսին գրքում է, որտեղ կարող ես կանգ առնել, մտածել, թերթել և համեմատել մի նկարը մյուսի հետ: Տեսանյութը ընկալման ավելի պասիվ միջոց է, իսկ գիրքը՝ ավելի ակտիվ: Համացանցը մեզ գիտահանրամատչելի տեսանյութերով հսկայական ծառայություն է մատուցում, բայց դա չի փոխարինի գրքին», - պարզաբանում է գիտնականը։
Հարկ է նշել, որ Օհանովը պարբերաբար Հայաստան է գալիս ոչ միայն հայ գործընկերների հետ աշխատելու, այլև գիտահանրամատչելի դասախոսություններ անցկացնելու համար, որոնք, ինչպես և Մոսկվայում, լեփ-լեցուն դահլիճներ են հավաքում: