Անալոգային տիեզերագնացները ՀՀ–ում. ի՞նչ են նրանք ուսումնասիրում «հայկական Մարսում»

Արարատի մարզի Արմաշ գյուղը երկու շաբաթ առաջ վերածվեց Մարս մոլորակի հետազոտությունների կենտրոնի: Այստեղ անալոգային տիեզերակայան տեղակայվեց, որտեղ վեց անալոգային տիեզերագնացներ լիակատար մեկուսացման պայմաններում գիտական հետազոտություններ և փորձեր են անցկացնում։

Կայանից ընդամենը հինգ հարյուր մետրի վրա արագ արձագանքման կենտրոնն է, որտեղ «Իրական դպրոց» փորձարարական ուսումնարանի սաները շուրջօրյա հերթապահություն են իրականացնում: Նրանք տարածքի մշտադիտարկումն իրականացնում են տեսահսկման համակարգի միջոցով և անհրաժեշտության դեպքում պատրաստ են տիեզերագնացներին օգնություն ցուցաբերել հենց տեղում:

«Իրական դպրոց»-ի մանկավարժ Մանուկ Հարությունյանը Sputnik Արմենիային պատմեց, որ տեղի բնակիչները հաճախ են փորձում մոտենալ կայարանին, բայց դա հնարավոր չէ խիստ մեկուսացման պատճառով։

Դպրոցի աշակերտները ոչ միայն բացատրական աշխատանքներ են տանում բնակչության հետ, այլև քշում են սարերից իջնող կենդանիներին:

«Անալոգային տիեզերագնացների հետ ռացիայով ենք շփվում։ Եթե տիեզերագնացներից մեկը վատ զգա, մեր խնդիրն է՝ իսկույն գյուղից կանչել հերթապահ բժիշկներին»,- նշեց Հարությունյանը։

Հայաստանը որպես անալոգային տիեզերակայանի փորձարկման վայր ընտրելը պատահական չէ.տարածաշրջանի լանդշաֆտը զարմանալիորեն նման է Մարսի մակերեսին:

AMADEE-24 հայաստանյան առաքելության նախաձեռնող խմբի անդամ Հայկ Ասլանյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում պատմեց կայանի կառուցվածքի մասին։ Այն բաժանված է մասնագիտացված մոդուլների՝ քնի և հանգստի գոտիներ, ուսումնական և հետազոտական տարածքներ։

«Մենք բոլոր պայմանները ստեղծել ենք, որպեսզի անալոգային տիեզերագնացները կարողանան ոչ միայն չորս շաբաթ շարունակ ապրել և հանգստանալ, այլև փորձեր անցկացնել: Ընդ որում` մենք հաշվի ենք առել նախորդ փորձարկումների շրջանակներում մոդուլային կայանների կառուցման ժամանակ թույլ տրված սխալները»,-բացատրում է Ասլանյանը։

Նա ընդգծում է Երկրի վրա Մարսի պայմանների մոդելավորման բարդությունը և այդ առաքելության կարևորությունը Հայաստանի համար՝ որպես քայլ դեպի գիտական նշանակալի նվաճումներ։

Բացի այդ, ՀՀ–ն պատրաստվում է լայնածավալ անալոգային համաժողով կազմակերպել 2025 թվականի սեպտեմբերին, որի ընթացքում նմանատիպ բազաներ ունեցող երկրները համաժամանակյա փորձարկումներ կանցկացնեն։

AMADEE-24 առաքելության ծրագրի հայկական կողմի ղեկավար Գայանե Հակոբյանը պատմեց, որ անալոգային կայանում պայմանները առավելագույնս մոտեցված են Մարսի կայաններին:

Առաքելության աջակցության կենտրոնի հետ (գտնվում է Վիեննայում) կապն իրականացվում է 10 րոպե արհեստական ուշացումով՝ ընդօրինակելով Երկրի և Կարմիր մոլորակի միջև իրական հեռավորությունը: Տիեզերագնացներին մոտենալն արգելված է, իսկ արտակարգ դեպքերում հնարավոր է տարհանման հրաման։

Աշխատանքային օրը սկսվում է առավոտյան 7-ին և ավարտվում է 19-ից 20-ն ընկած ժամանակահատվածում, իսկ օպերատիվ կենտրոնը գործում է շուրջօրյա ռեժիմով: Առաքելության շրջանակում իրականացվում է 15 փորձարկում, որոնցից մի քանիսը`անմիջապես կայանում, իսկ մյուսները՝ Երկրի վրա:

Ամենադժվարը 50–կիլոգրամանոց տիեզերական կոստյում հագնելն է, որը հարմարեցված է Մարսի ջերմաստիճաններին՝ -133-ից մինչև +27 աստիճան: Գործընթացն ընդհանուր առմամբ մոտ երեք ժամ է տևում։

«Հողի վրա» փորձերը վերաբերում են ռոբոտաշինությանն ու երկրաբանությանը, հողի նմուշներ հավաքելու համար անօդաչու թռչող սարքեր և մարսագնացներ են ներգրավվում:

Տիեզերագնացների անվտանգության և տեխսպասարկման պատասխանատուն Ցամաքային գործողությունների աջակցության խումբն է (ՑԳԱԽ), որը պատրաստ է ցանկացած վերանորոգման՝ առանց անձնակազմի հետ անմիջական շփման: Փորձերն ավարտելուց հետո տիեզերագնացները վերադառնում են կայան, իսկ ՑԳԱԽ-ն ապամոնտաժում է սարքավորումները։

Հակոբյանը հայտնեց, որ Վիեննայում վերապատրաստվում են հայ մասնագետները։ Վերադառնալուց հետո նրանք կներգրավվեն կառավարման նոր կենտրոնի մշակման գործում, իսկ հեռանկարում՝ սկսել աշխատել հայկական սկաֆանդրի ստեղծման ուղղությամբ։

Ցամաքային գործողությունների աջակցության խմբի ներկայացուցիչ Լուկաս Պլասովնիկը կարևորում է Հայաստանում առաքելության իրականացումը: Նա նշում է, որ եզակի ռելիեֆը և փոփոխական եղանակային պայմանները հնարավորություն են տալիս կիրառելու այնպիսի սցենարներ, որոնց կարող է թիմը բախվել Մարսի վրա:

Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում նա ընդգծեց այդ տվյալների նշանակությունը առաքելության համար՝ բացատրելով, որ դրանք օգնում են գնահատել հնարավոր ռիսկերը Մարսի վրա վայրէջքի ժամանակ, որտեղ կարելի է հանդիպել թե՛ շոգի, թե՛ քամու։

Աջակցության խմբի ներկայացուցիչ Սայմոն Ջուսները խոստովանեց, որ գոհ է ստացած փորձից: Նա ընդգծեց, որ չնայած ռելիեֆի և տեղանքի բարդությանը, հենց այս պայմաններն են եզակի հնարավորություն ընձեռել փորձարկելու ռոբոտային համակարգը և գնահատելու դրա աշխատունակությունը նման իրավիճակներում:

«Այս բոլոր գիտելիքներն ու փորձն անհրաժեշտ են Մարսի վրա վայրէջք կատարելու ճանապարհին հետագա քայլերի համար»,-ասաց նա:

Երկրի վրա տիեզերագնացները փորձարկում են մարսագնացին, իսկ մասնագետները համակողմանիորեն փորձարկում են սարքավորումներում օգտագործվող նյութերը, վերլուծում և հայտնաբերում համակարգերի ցանկացած թերություն: Սիմուլյացիայի գործընթացում հայտնաբերված և վերացված յուրաքանչյուր թերություն հսկայական նշանակություն ունի, քանի որ այն կարող է փրկել տիեզերագնացների կյանքը իրական տիեզերական առաքելությունների ժամանակ:

Հիշեցնենք, որ սա OeWF-ի 14-րդ սիմուլյացիան է։ 2013թ․-ին նմանատիպ առաքելություն իրականացվել է Մարոկկոյում, 2015-ին՝ Ավստրիայում, 2018-ին՝ Օմանում, 2021-ին՝ Իսրայելի Նեգև անապատում:

Նախագիծը միավորում է ավելի քան 200 գիտնականի 26 երկրից: Հետազոտողների թիմը Հայաստանում կաշխատի մինչև ապրիլի 5-ը: