Հնաբերդ գյուղի մշակույթի տան մի անկյունում արդեն մի քանի շաբաթ է` դրված է Արցախի դրոշը, մի բուռ հող, մի շիշ ջուր, մի քար ու արցախյան շարժման մասնակից Յուրի Ջհանգիրյանի նկարը։ Հենց նա է ժամանակին հիմնել Ասկերանի շրջանի Հովսեփավան գյուղը։ Տարիներ շարունակ այս նկարը գյուղի դպրոցի պատին է եղել։ Տեղահանվելիս բնակիչները հասցրել են վերցնել իրենց համար ամենակարևոր իրերը, ու դրանք հիմա ժամանակավոր կացարանում են։
Այստեղ Հովսեփավան գյուղից 5 ընտանիք էր ապրում. անգամ դահլիճի բեմն էին օգտագործում իբրև ննջարան։ Հիմա մնացել է 2 ընտանիք։
Հնաբերդի մշակույթի տունը
© Sputnik / Aram Nersesyan
Մյուսները տեղափոխվել են Հնաբերդի դպրոցի հին շենք, որտեղ արդեն իսկ 5 ընտանիք էր ապրում Մարտունու շրջանի Ճարտար գյուղից (տարածքն ավելի մեծ է, հնարավոր է եղել սենյակներ առանձնացնել)։
Հնաբերդի դպրոցի սենյակներից մեկը
© Sputnik / Aram Nersesyan
Որպես կացարան հարմարեցված շենքերը վաղուց չեն շահագործվել, ուստի պատերն արդեն խոնավացած ու բորբոսնած են։ Կիսաքանդ, չջեռուցվող շենքում ապրելն օրեցօր անհնար է դառնում։ Իսկ վարձով տներ գտնելն արցախցիների համար արդեն երազանք է դարձել։
Հնաբերդի դպրոցի սենյակներից մեկը
© Sputnik / Aram Nersesyan
«Վարձով շատ տների տերեր, որ իմանում են 6-ից ավելի անձով ենք ապրելու տանը` չեն տալիս տուն... պետությունն էլ ուղարկում է սահմանամերձ գյուղեր։ Դե էտենց, էտենց ա` ավելի լավ է մնայինք մեր տանը, հենա մենք էլ էինք սահմանամերձ»,– ասում է ճարտարցի Նարինե Ղահրամանյանը։
Ճարտարցի Նարինե Ղահրամանյանը
© Sputnik / Aram Nersesyan
Բոլոր սենյակներում մարդիկ կուչ եկած են նստած` հագած ամենատաք շորերը, որ ունեն։ Երեխաների մեծ մասը հիվանդ է։
Արցախից բռնի տեղահանված երեխաները Հնաբերդի դպրոցի ժամանակավոր կացարանում
© Sputnik / Aram Nersesyan
«Խոնավության ու ցրտի արդյունքն է. մեկը չի հասցնում լավանա` մյուսին է վարակում, ու այսպես անվերջ»,– ասում են կացարանի խոհանոցի մոտ հավաքված կանայք, որոնք փոքրիկ գազօջախի համար հերթ են կանգնել, որ ուտելիք պատրաստեն։
Արցախից բռնի տեղահանված կինը Հնաբերդի դպրոցի ժամանակավոր կացարանում
© Sputnik / Aram Nersesyan
Ընդհանուր ջեռուցում դպրոցի հին շենքում, բնականաբար, չկա, իսկ էլեկտրական վառարան կամ տաքացուցիչ միացնել թույլ չեն տալիս։ Գյուղապետարանից ասել են` մալուխներն այնքան հին են ու թույլ, որ այդ ծանրաբեռնվածությանը չեն դիմանա։ Արդյունքում` կա՛մ առհասարակ հոսանքից կզրկվեն, կա՛մ ավելի վատ` հրդեհ կբռնկվի։
Հնաբերդի դպրոցի լքված շենքը, որտեղ տեղավորել են Արցախից բռնի տեղահանվածներին
© Sputnik / Aram Nersesyan
Հաստ վերմակներ որոշ բարեգործական կազմակերպություններ բերել են, բայց քանի որ քանակը սահմանափակ է եղել, ամեն ընտանիքի հասել է երկուական վերմակ։ Կես կատակ, կես լուրջ ասում են. «Գիշերը ղուշ–գիր ենք անում`ով պետք է քնի այդ վերմակով»։
Նարինե Ղահրամանյանը ցույց է տալիս հաստ վերմակը, որը տվել են բարեգործական կազմակերպությունները
© Sputnik / Aram Nersesyan
Կացարաններում մեկ այլ խնդիր է սնունդը։ Արցախցիները չեն բողոքում, ասում են` բարեգործական կազմակերպությունները շատ ուշադիր են, ուղարկում են սնունդ ամեն օր, բայց այդ սնունդը մինչև տեղ է հասնում, սառած է լինում, երբեմն էլ ճանապարհին փչանում է։
Արցախից բռնի տեղահանվածները Հնաբերդի դպրոցի ժամանակավոր կացարանում
© Sputnik / Aram Nersesyan
«Հիմա, որ խոսում ենք, կարող ա ասեն` էս ինչ անշնորհակալ են, բայց դե ավելի լավ ա` էդ մակարոնը մեզ հում բերեն, մենք էստեղ խաշենք, ուտենք, որովհետև դա անհնար է ուտել»։
Նարինե Ղահրամանյանը ցույց է տալիս փչացած սնունդը
© Sputnik / Aram Nersesyan
Երկու շենքում էլ սկզբում լոգանք ընդունելու տեղ չի եղել, գյուղացիների աջակցությամբ մի սենյակ հարմարեցրել են ու ջրի կուտակիչ տեղադրել, բայց մարդկանց քանակի պատճառով ջուրը երբեմն պարզապես չի հերիքում։
Արցախից բռնի տեղահանվածների կոշիկները Հնաբերդի դպրոցի ժամանակավոր կացարանում
© Sputnik / Aram Nersesyan
Ավելին` դպրոցի հին շենքում, օրինակ, սենյակներից մեկի միջով պետք է անցնես (այնտեղ 11 մարդ է ապրում), որ հասնես սանհանգույց։ Բնակիչները երբեմն ամաչում են անհանգստացնել հարևաններին ու օգտվում են դրսի սանհանգույցից, բայց քանի օրերն ավելի են ցրտում, այնքան դա ավելի անհնար է դառնում։
Հնաբերդի դպրոցի միջանցքը
© Sputnik / Aram Nersesyan
Արցախ վերադառնալու ցանկությունը մեծ է։ Բոլորն են խոստովանում` կարոտել են իրենց հողուջուրն ու ուրիշ կերպ ջերմացնող արևը։ Բայց ինչպե՞ս կարելի է ապրել ադրբեջանցիների կողքին, ինտեգրվել նրանց հետ` չեն պատկերացնում։
«Թորքին մոտ ապրի՞նք. կգա տանս մեջ վիզս կկտրի, թշնամի ա, նրա հետ հո՞ւնց կարելի ա ապրած։ Որ հիշում եմ, ոտերս դողդողում ա... նա մեռած մարդու գլուխ ա կտրում, նրա հետ հնարավո՞ր ա մարդ ապրած»,– ասում է ճարտարցի Սուսաննա Բաբայանը։
Արցախից բռնի տեղահանված Սուսաննա Բաբայանը թոռների հետ
© Sputnik / Aram Nersesyan
Արցախցիները միայն մի դեպքում են հնարավոր համարում իրենց վերադարձը. եթե իրենց սահմանը պաշտպանի հայ զինվորը։