Բջնիի ամրոցի գաղտնիքն ու Նեղուցի վանքի ճամփան. ինչ կարելի է տեսնել Երևանից ոչ շատ հեռու

Հայաստանն իր հարուստ բնական և պատմամշակութային հուշարձաններով թույլ չի տա, որ հյուրերն ու տեղի ճանապարհորդները ձանձրանան։ Յուրաքանչյուր ուղղություն՝ լինի հյուսիս կամ հարավ, արևելք կամ արևմուտք, բացառիկ տեսարժան վայրեր է տանում, որոնք, որպես կանոն, ներառված են մեծ պահանջարկ վայելող զբոսաշրջային ծրագրերում։

Սակայն նշանակալի հուշարձաններից բացի, հին հայկական հողի վրա կան նաև բազմաթիվ ոչ այդքան հայտնի, բայց ոչ պակաս հետաքրքիր և նշանավոր զբոսաշրջային վայրեր։ Հենց դրանց վրա է շեշտ դրվում «Քիչ հայտնի Հայաստան» հոդվածաշարում, որի շրջանակում զբոսավար, «Artsibi Tour» նախագծի ղեկավար Շուշան Համբարձումյանի հետ կներկայացնենք Հայաստանում շրջագայելու մեր տարբերակները։

Այս անգամ առաջարկում են ուղևորվել գեղատեսիլ Բջնի. Երևանից այնտեղ կարելի է հասնել 40-50 րոպեում։ Գյուղը, որը հայտնի է համանուն հանքային ջրով, գտնվում է ՀՀ Կոտայքի մարզում` Հրազդան գետի աջ ափին։

Այս ուղղության հիմնական գրավչությունն այն է, որ «չարչրկված» չէ` չնայած անհերքելի զբոսաշրջային ներուժին ու մեծ տարածում ունեցող «Բջնի» հանքային ջրին, որը մրցակցում է հայտնի «Ջերմուկի» հետ։ Նշենք, որ Բջնին հին հայկական բնակավայրերից մեկն է. տարեգրություններում այն առաջին անգամ հիշատակվում է V դարում։

Բջնիի սրտում միջնադարյան ճարտարապետության հիանալի հուշակոթող կա` Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, որը 1031 թվականին Հովհաննես Սմբատ թագավորի հրամանով կառուցել է Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին։

Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին գմբեթավոր դահլիճ է, ծառայել է որպես եպիսկոպոսարան և պատմական մեծ նշանակություն է ունեցել. հենց այստեղ է ընտրվել Պահլավունի III կաթողիկոսը։

Բջնիի ամրոցը գտնվում է գյուղի հյուսիսարևելյան հատվածում, անառիկ լեռնազանգվածի վրա. մի կողմից պաշտպանված է խոր կիրճերով, մյուս կողմից` ամրոցի պարիսպներով, որոնք ամրացված են կիսակլոր աշտարակներով։ Ամրոցի պատի երկարությունը 120 մետր է։

Երկար ժամանակ համարվում էր, որ Բջնիի ամրոցը X-XI դարերում կառուցել են Պահլավունիները։ Սակայն 1970-ականների պեղումների ժամանակ շատ ավելի հին շինություններ հայտնաբերվեցին` եկեղեցիների, պալատի, բնակելի տների պատեր, ջրամբար և ստորգետնյա թունել։ Պահլավունի իշխանները հին եկեղեցին վերակառուցել են միջին դարերում` դարձնելով Հայաստանի ուժեղագույն ամրոցներից մեկը։ Ի դեպ, Հրազդան գետ տանող գաղտուղին ամրոցի պարիսպների մոտ պահպանվել է մինչ օրս, սակայն դրանով անցնել խորհուրդ չի տրվում` անվտանգության նկատառումներից ելնելով։

Նեղուցի վանքը գտնվում է Արզական գյուղի մերձակա բլրի վրա։ Վանական համալիրը բաղկացած է Սուրբ Աստվածածին եկեղեցուց, որին հարում է բավական մեծ գավիթը։ Պահպանված ավերակներից դատելով` կարելի է ասել, որ այստեղ ևս մեկ եկեղեցի է եղել։ Քիչ հեռվում գերեզմանատուն կա և փոքր մատուռ։

Եզակի ճարտարապետությամբ այս վանքի մասին բացարձակապես ոչ մի տեղեկություն չի պահպանվել։ Առաջին անգամ այն հիշատակվում է X-XI դարերում, մոնղոլական արշավանքից հետո, սակայն թե կոնկրետ երբ է կառուցվել, հայտնի չէ։ Հայտնի է միայն, որ ժամանակին այստեղ ճգնավորների կենտրոն է եղել։

Նեղուցի վանք տանող ճանապարհը կանաչապատ է։ Վանքին կարելի է մոտենալ նաև մեքենայով, բայց զբոսավարները հորդորում են ոտքով բարձրանալ, քանի որ բնության այդ շքեղությունից, Շուշանի խոսքով, շունչդ կտրվում է։