«Վաճառքի ենթակա չէ». ամենափնտրված գրքերի հեղինակը պատմել է իր հերոսների և վեպերի մասին

Պարզվում է` ինտերնետի և զանազան գաջեթների դարաշրջանում մարդկանց զգալի մասը նախընտրում է կարդալ իրական, տպագիր գրքեր։ Գիրք նվիրելու օրվա առթիվ Sputnik Արմենիան զրուցել է գրող, հրապարակախոս, լրագրող, մեր ժամանակների ամենափնտրված «Ռեզիդենտ», «Մենակը», «Թակարդ», «Արտերը սպասում են հնձվորի», «Վերջին անգամ ենք ապրում», «Գաղտնիքների տիրակալը», «Գաղութ» գրքերի հեղինակի՝ Աշոտ Աղաբաբյանի հետ։

-Ես ոչ թե կարծում եմ, այլ փաստերից ելնելով ասում եմ, որ հազարավոր ընթերցողներ կան մեր մեջ, ովքեր նախընտրում են գիրքը։ Չնայած սոցիալական բարդ պայմաններին` մարդիկ գնում են գրքեր։ Նրանք կազմում են մեծ բանակ ու վերջին տարիներին ավելացել են։

-Առհասարակ, ընթերցողների շրջանակը երիտասարդացել է։ Վերջերս հրավիրված էի «Իրական դպրոց» (նշեմ, որ մի շարք դպրոցներում, այդ թվում նշվածում, իմ գրականությունը պարտադիր է)։ Բարձր դասարանցիները կարդացել էին իմ 5 վեպերն, ու 120 երեխա ինձ ուղղակի «քրքրեց» հարցերով։ Հզոր սերունդ է աճում։ Առաջին 3 վեպերից հետո գրախանութներին խնդրել էի, որ իրենց մոտ նշեն` ի՞նչ տարիքի մարդիկ են գնում գրքերս, մտածում էի՝ միջին և բարձր տարիքի։ Ասացին՝ երիտասարդությունն է «թռցնում»։ Այդ ժամանակից էլ բոլոր նոր գրքերս սկսեցին 3 հազար օրինակից տպագրել և հաճախ 6 ամիս անց նույն քանակով վերահրատարակել։

-Կարծում եմ` խնդիրը միայն նշված թեման չէ։ Օրինակ` գրել եմ «Վերջին անգամ ենք ապրում» վեպը` լեգենդար ծանրորդ Սերգո Համբարձումյանի մասին, ի դեպ, այդ գրքի վաճառքի ցուցանիշի արդյունքում արժանացա «Տարվա լավագույն հայ հեղինակ – 2022» տիտղոսին։ Սերգո Համբարձումյանը, ինչպես նաև «Մենակը» գրքի հերոս Գրիգոր Գյուրզադյանը գաղտնի ծառայությունների հետ կապ չունեին։ Խնդիրն այն է, որ այդ մասին գրվում է առաջին անգամ,այդ մարդկանց մասին արգելված է եղել խոսել։ Բացի այդ, ես ընտրում եմ հերոսների, ում տեսակը մեզ պետք է այսօր։Գեղարվեստական ոճին զուգահեռ վեպերը պարունակում են հսկայական ինֆորմացիա, ինչն ընթերցողներին գրավում է։

-Իհարկե, վերջին ողբերգությունից հետո թվում էր` հետաքրքրությունը գրքի հանդեպ կորելու է։ Բայց զարմանալիորեն պատերազմի թեմայով իմ վեպերը ստիպված եղան արագ վերահրատարակել՝ «Թակարդը»՝ Արցախյան պատերազմի և «Գաղտնիքների տիրակալը»՝ հետախույզի մասին։ Հիմա սկսել եմ նոր վեպ, որն առաջին անգամ մեր օրերի մասին է և ընդգրկում է Ղարաբաղյան 3 պատերազմները։ Դա ոչ թե 3 պատերազմների վերլուծություն է, այլև ամենագաղտնի խմբավորման մասին է, որը գործել է 3 պատերազմներում էլ, բայց նրա մասին չգիտեն։

-Իհարկե, կա այդ խնդիրը, մանավանդ, որ այն դեռ գործող խմբավորում է։

-Իհարկե, բայց կարևորը` ինչու եմ այդ գիրքը գրում։ Ես այդ գրքով ուզում եմ բոլորիս ասել՝ նախկին իշխանությանը, ներկա իշխանությանը, որ մեր նման երկրում՝ Հայաստան, Արցախ, խաղաղությունը միայն մի բանի համար է տրվում՝ նոր պատերազմին պատրաստվելու։ Եթե մենք դա հասկանանք ու պատրաստվենք, պատերազմ չի լինի։ Շատ հարցեր, որոնք հնչում են օդում, հանրահավաքներում, դրանց պատասխաններն այս գրքում կան, ինչպես նաև հարցեր, որ մինչ այդ չեն հնչել։ Դրանք շատերին դուր չեն գա, նեղացողներ կլինեն։ Իսկ թե ինչո՞ւ այսպես եղավ, պատասխանը տալիս եմ ոչ թե ես, այլ իրական գործող պրոֆեսիոնալ մարդիկ։

-Ոչ մի արխիվային նյութ չես կարող դարձնել վեպի թեմա։ Ընդամենը տարեթվեր են ու մի երկչոտ երկտող։ Դեռ պետք է այդ փաստերը համադրես։ Ես միշտ կարդում եմ այնպիսի արխիվներ, որոնք թույլատրելի են, անթույլատրելին ինձ հասու չէ։ Բայց այն, ինչ տեսնում եմ, այդ մասին առաջին անգամ է գրվում։ «Գաղտնիքների տիրակալը» վեպի համար 31 գիրք եմ ընթերցել, որոնցից 9-ի հետևում գրված էր՝ «Продаже не подлежит» («Վաճառքի ենթակա չէ»)։ Դրանք կոնֆիդենցիալ շրջաբերականի պես տպագրող գրքեր են եղել, բայց այնտեղ այնպիսի փաստեր կան, որ քեզ օգնում են։ Ինչ մնում է այդ 10 տոկոսին, պետք է միս ու արյուն տաս, կերպար տաս ու ներկայացնես վեպի տեսքով։ Այն ամբողջությամբ ստեղծագործական գործընթաց է, բայց կոնկրետ դեպքերն իրական են։

-Այո։ Օրինակ` Չերչիլի և Ստալինի Թեհրանում հանդիպման միջանցքի զրույցը ոչ մի պրոտոկոլում չկա։ Բայց իրական է։ Ինչպե՞ս եմ ես գրել, եթե ոչ մի տեղ չկա։ Նույնը Շառլ դը Գոլի հանդիպումը Մոսկվայում. եղել է միայն թարգմանչի ներկայությամբ առանձնազրույց, որը ոչ մի տեղ չի ֆիքսվել։ Ասում եմ՝ Չերչիլն էլ, դե Գոլն էլ անձամբ ինձ են ասել։ Հարցնում են՝ կատակո՞ւմ եք, ասում եմ՝ ո՛չ։ Չերչիլը գրել է «Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը» հնգհատորյակը։ Դա գրել է այն ժամանակ, երբ Ստալինը ողջ էր, նա չէր ստի։

Ուրեմն, ումի՞ց եմ ես լսել՝ «անձամբ» Չերչիլից։ Նույնը և Շառլ դե Գոլի «Военные мемуары» հաստափոր երկահոտրյակում մանրամասն ներկայացվում է` ինչ են խոսել պրոտոկոլից դուրս։ Այնպես որ, երկխոսությունները չեմ հորինել, դա արխիվից օգտվելու և ճշմարտությանն առավել մոտենալու հմտություն է։

-Ունեի մեկը, երկուշաբթի օրը կդառնա երկու (ծիծաղում է)։

-Ոչինչ, շուտով, հավանաբար մայիսին, հասանելի կլինի իմ նոր վեպը՝ աշխատանքային վերնագիրն է «Սև հովազ», այն հասանելի կլինի բոլորին։

-Մեղմ ասած` «նեղացողներ», նեղացնողներ էլ կլինեն (ծիծաղում է):

-Յուրաքանչյուր վեպ սկսելիս՝ չգիտեմ ինչպես է այն ավարտվելու։

-Այո, բայց մեծ է նաև գրողի ներգործությունը գործողությունների և գործող անձանց վրա։ Դա քո տիրույթն է։ Օրինակ` կա «История российской разведки» («Ռուսական հետախուզության պատմությունը») վեցհատորյա հանրագիտարան, որտեղ մի քանի դրվագներում ասում է՝ Իվան Աղայանցն արեց այսինչ գործողությունը, բայց մինչև հիմա անհայտ է` ինչպես։ Մի այլ տեղ էլ ասում է՝ այդպես էլ անհայտ մնաց` ով էր այն մարդը որ․․․․և այլն։ Այսինքն` մեծ հանձնախմբով ուսումնասիրված արխիվային այդ վեցհատորյակում բավականին հարցականներ կան։

-Երբեք չեմ առնչվել հատուկ ծառայությունների հետ և չգիտեմ` ինչ բարեփոխումների մասին է խոսքը։ Շատերին թվում է, թե ամեն ինչ գիտեմ։ Իհարկե չգիտեմ, բայց գիտեմ ինչը չկա, որ պարտադիր է, որ լինի։ Այս նոր վեպը դրա մասին է։ Կան բաներ, որոնք ես լուրջ բարձրացրել եմ այդ գրքի մեջ, որ հնչեցնում եմ վեպի հերոսների բերանով․ երբ դու գործակալական ցանց չունես, դու հետախուզություն էլ չունես։ Այսօր մատների վրա կարելի հաշվել նեղ մասնագետների, բայց նրանք օղակից դուրս են։ Մի գեներալ ինձ մի օր հարցրեց՝ իշխանությունը գրքերդ կարդո՞ւմ է, այստեղ պարզ գրված է՝ ինչ է պետք հաղթելու համար։ Ասում եմ՝ ես գրում եմ, որ կարդան։

-«Գաղտնիքների տիրակալը» գրքում Իվան Աղայանցի հետ Վարդանյան ամուսիներն են մինչև 46 թվականը։ Երբ նրանք գալիս էին Երևան, մենք հաճախակի հանդիպում էինք, մինչև 2012 թիվը՝ Գևորգ Վարդանյանի մահանալը։ Մի օր ասացի` ուզում եմ գրել Աղայանցի մասին, նրանք զգաստացան, ասացին, իսկ դու գիտե՞ս` նա ով է, նա է մեզ տարել հետախուզության Թեհրան, երբ մենք ընդամենը 16, 19 տարեկան էինք, մենք 6 տարի աշխատել Աղայանցի ձեռքի տակ։ Ի դեպ, Գոհար Լևոնովնան չէր հավանում «Թեհրան 43» ֆիլմը, ասում էր՝ այդ ինչ է, անընդհատ կրակում են։ Աղայանցն էլ ասում էր՝ եթե հետախույզը ձեռքը տարավ ատրճանակին, ուրեմն ձախողվել է։

Գրքի վերնագիրը Գևորգ Անդրեյևիչն է դրել` «Պետական գաղտնիքների տիրակալը», հետագայում «պետական» բառը դուրս եկավ։ Գևորգ Վարդանյանն ասում էր՝ եթե մի օր գրվի մեր մասին՝ կուզեմ` դու գրես, բայց հիմա չի կարելի։ Հարցրեցի՝ բա ե՞րբ, ասաց՝ 120 տարի հետո։ Երբ Գևորգ Վարդանյանը մահացավ, Պուտինը խոնարհվեց Գոհար Լևոնովնայի առջև․․․դա Ռուսաստանն էր խոնարհվում նրանց մատուցած ծառայության առջև։ Հետո Գոհար Վարդանյանին Նարիշկինը այցելեց և մեկ ժամ զրույց ունեցան, ամեն մեկի մոտ, իհարկե, չեն գնում։

-Դա իմ մտածելակերպն է։ Մարդը միշտ էլ մենակ է։ Ու որպեսզի մենակ չլինի՝ գիրք է գրում։