Երբ կրակում են, երեխաներին ասում են`մերոնք են. Այրքի դպրոցում վերացնում են պատերազմի հետքը

Գեղարքունիքի մարզի սահմանամերձ՝ Վերին Շորժայի դիրքերին մոտ գտնվող Այրք գյուղ տանող ճանապարհը (6-7 կիլոմետր) բարեկարգ չէ, իսկ մեզ գյուղի դպրոց է պետք հասնել։ Ճանապարհի կեսին վարորդին համոզում եմ կանգնել` ես ոտքով կշարունակեմ, սակայն դպրոց հասնելուց հետո ամաչում եմ տրտնջալուս համար. հենց այդ ճանապարհով առանց որևէ բողոքի ամեն օր Վարդենիսից դեպի Այրքի դպրոց են գնում ուսուցիչները։

Ի դեպ, դպրոցը սեպտեմբերյան ագրեսիայի ժամանակ վնասվել էր` ապակիները թափվել էին. արկերից մեկն ուղիղ դպրոցի կողքն էր ընկել։ Կրթօջախն անմիջապես թշնամու թիրախի տակ էր, և աշակերտները հեռավար ուսուցման էին անցել։ Կարճ ժամանակ անց, սակայն, դասերը վերսկսեցին բնականոն հունով ընթանալ, իսկ դպրոցի երկրորդ, երրորդ հարկերի վնասված ապակիներն արդեն փոխարինում են նորերով։

22 աշակերտի և 12 ուսուցչի համար մեկ ընտանիքի պես է կյանքն ընթանում` բոլորն իրար ճանաչում են, իրար օգնում։ Դպրոցում չկա այնպիսի առարկա, որը դասավանդող մասնագետ չունեն, սակայն կան ուսուցիչներ, որ երկու առարկա են դասավանդում` պատմություն և աշխարհագրություն, քիմիա և կենսաբանություն... Այրքի դպրոցն այս տարի 2-րդ և 11–րդ դասարանցի չունի, և դասերը մեծամասամբ երկկոմպլեկտ դասարանում են անցկացվում։ Դպրոցը նաև կենտրոնական ջեռուցման համակարգ չունի` էլեկտրական վառարաններով են սենյակները տաքացնում. դասարաններում տաք է, իսկ դպրոցում ջերմ մթնոլորտ է։

Անուշ Բարսեղյանը 18 տարի է, ինչ աշխատում է այստեղ. սկզբում միայն պատմություն է դասավանդել, իսկ վերջին տարիներին վերապատրաստվել և զուգահեռ աշխարհագրություն է դասավանդում։

Ընկեր Բարսեղյանի խոսքը շարունակում է Գոհար Մանուկյանը, որը տարրական դասարանների դասվար է. նա ասում է` այնպես են արել, որ պատերազմի ժամանակ երեխաները չեն էլ նկատել` ուսուցիչները մտահոգ են։ Իսկ այստեղ ուսուցիչները մտահոգվելու լուրջ պատճառներ ունեն` գրեթե յուրաքանչյուր տուն սահմանին կանգնած իր զինվորն ունի։ Մանուկյանի թոռը նույնպես սեպտեմբերյան ագրեսիայի ժամանակ դիրքերում է եղել։

«Մեր ուշք ու միտքը սահմանն էր, գյուղը։ Երեխաներին տարհանել էին գյուղից և հեռավար ռեժիմով 2 շաբաթ դաս արեցինք։ Դժվար էր այդ օրերին աշխատել, բայց փորձում էինք կենտրոնանալ, որ երեխաներին խուճապի մեջ չգցենք։ Առկա ուսուցման անցնելուց հետո հենց կրակոց է լինում, աշակերտներին ասում ենք, որ մերոնք են կրակում...»,–ասում է ընկեր Մանուկյանը։

Ուսուցիչներն ասում են` պատերազմից հետո դպրոցը թշնամու անմիջական թիրախի տակ է հայտնվել, բայց արդեն սկսել են չմտածել այդ մասին` նրանց առջև իրենց տղաներն են կանգնած։ Չնայած դպրոցում աշխատող բոլոր ուսուցիչները հարևան Վարդենիսից են, սակայն փոքրաթիվ Այրքը շատ են սիրում` չէ՞ որ օրվա մի մասը հենց այնտեղ են անցկացնում։ Տարրական դասարանների դասվար Սյուզաննա Թադևոսյանն անգամ փոքրիկ հողամաս ունի գյուղում, որն այս տարի էլ, չնայած թշնամու թիրախի տակ լինելուն, մշակել է։

«Հիմնականում բազմազավակ են տեղի բնակիչները` 5-6 երեխա ունեն։ Դպրոցում հիմա նույն ընտանիքից 4 երեխա ունենք։ Ի դեպ, ձմեռն այստեղ շատ խիստ է՝ լինում է, որ ճանապարհը մաքրում են, գալիս ենք դասի, իսկ տուն գնալու ժամանակ այն արդեն փակ է լինում։ Չնայած դժվարություններին, գյուղը շատ ենք սիրում»,–ասում է ընկեր Թադևոսյանը։

Ու մինչ դպրոցի դասասենյակիցներից մեկում զրուցում ենք ուսուցիչների հետ, ներս են մտնում աշակերտները` մեկը մյուսից աշխույժ, մեզ բարևելով և ուշադիր զննելով` ով ենք, ինչ գործ ունենք իրենց դպրոցում։ 12-րդցիներ Ռիտան ու Ամալյան դեռ առաջին դասարանից երկուսով են դասարանում։ Ռիտան որոշել է դեղագործ դառնալ, Ամալյան ուզում է այնպիսի մասնագիտություն ընտրել, որ հետագայում կարողանա գյուղում աշխատել։

«Մտածում եմ` ինչ անեմ, որ գյուղիս օգտակար լինեմ ու հենց այստեղ աշխատեմ։ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ գյուղից զոհ ունեինք, ու մեզ հիմա ավելի պարտավորված ենք զգում գյուղում մնալ, զարգացնել գյուղը։ Սեպտեմբերին, երբ պատերազմ էր, ճիշտ է, ես էլ վախեցել էի ու խուճապի մեջ էի, քանի որ կրակոցների ձայները բարձր էին, բայց առաջին հերթին հենց զինվորների մասին էի մտածում` իրենց շնորհիվ է, որ հիմա իմ գյուղում եմ ապրում։ Մեր գյուղից, մեր դպրոցից լավը չկա»,–ասում է Ամալյան։

Ամալյայի խոսքը կտրում է 7-րդցի Զինան` ասելով, որ ինքն էլ որոշել է ուսուցչուհի դառնալ, որ գյուղի փոքրիկներին դաս տա, նրանց գյուղը սիրել սովորեցնի։ Բացի այդ, գյուղի միակ «տեղացի» ուսուցչուհին կլինի։ Զինան դասարանի միակ աղջիկն է` երեք տղա դասընկեր ունի։ «Մեր դասարանի տղաների հետ մեկ–մեկ կռվում էլ էինք, բայց պատերազմից հետո ավելի քիչ ենք կռվում։ Որ մտածում եմ՝ պիտի դասընկերներս զինվոր դառնան, փոշմանում եմ ու չեմ կռվում հետները»։

Ի դեպ, Այրքի դպրոցը հիմնանորոգման կարիք ունի. վերջին տարիներին նորոգվել է դպրոցի տանիքը, իսկ մինչ այդ անձրևաջրերը հոսել են պատերի վրայով և իրենց հետքն ու հետևանքները թողել։ Չնայած դրան, աշակերտներն այստեղ ոչ թե նոր դասասենյակներ ունենալու մասին են երազում, այլ խաղաղության, որի գինը սեպտեմբերին սեփական մաշկի վրա են զգացել։ Պատերազմից հետո առանց այն էլ փոքրաթիվ աշակերտներ ունեցող դպրոցից մի քանի աշակերտ պակասել է` գյուղից հեռացել են ընտանիքները։