Լուսաբացը դիմավորել Սահարայում, իսկ մայրամուտը` Համամետի ծովափին. չբացահայտված Թունիսը

Թունիս տեղացիների լեզվից թարգմանաբար նշանակում է վայր, որտեղ չես ձանձրանա։ Թե որքան է համապատասխանում անունը երկրին, հասկանում ես ժամանելու առաջին իսկ րոպեներից։ Պարզվում է` այստեղ վիզան ոչ թե կնիքով է, այլ նամականիշով, որը լեզվով խոնավացնում ու փակցնում ես անձնագրիդ մեջ։ Երկրորդ զարմանքը` օդանավակայանի աշխատակիցների մի մասը կանայք են` երկիրը մահմեդական է, սակայն բարքերն աշխարհիկ են։ Կանայք այստեղ կարող են չկրել գլխաշոր, կրթություն ստանալ, աշխատել և ամուսնու մահից հետո ստանալ նրա կենսաթոշակի զգալի մասն ու շարունակել վայելել կյանքը։

Ի դեպ, չնայած Աֆրիկայում ենք, սակայն սևամորթների գրեթե չենք հանդիպում, բնակչության ճնշող մեծամասնությունը սպիտակամորթ է։ Նրանք խոսում են արաբերեն, ֆրանսերեն, անգլերեն ու ևս մի լեզվով` իրենց ընտրությամբ, որոնք դպրոցում են սովորում։ Վերջին տարիներին ռուսերենն էլ է «մոդայիկ», իսկ երբեմն կարող եք լսել «բարի օրը» հայերենով։ Տեղացիները բերբերների, փյունիկցիների, անդալուզցիների, կարթագենցիների ու այլ հին ազգերի խառնուրդ են։ Հարցին, թե ո՞ւմ հետևորդն են իրենք, նշում են` պարզապես թունիսցիներ են, որոնց երակներում «կոկտեյլ» է հոսում։

Ի դեպ, այդ «կոկտեյլի» կարևոր բաղադրիչն արմավն է, որի թփերով ծածկված է աֆրիկյան այս երկրի զգալի մասը։ Տեղացիները ոչ միայն զանազան քաղցրավենիքներ են պատրաստում պտղից, այլև արմավենու փայտից հյութ քամում, որն առանց շաքարի էլ շատ քաղցր է, իսկ ամենաէկզոտիկը դրանից ստացվող մաճառն է, որի համն ու պղպջակները շատ նման են ֆրանսիական շամպայնի։

Թունիսը տարբեր ժամանակներում եղել է զանազան կայսրությունների հովանու ներքո։ Դրա ապացույցներից մեկը Էլ ջեմ ամֆիթատրոնն է, որը հռոմեական Կոլիզեյի նմանակն է, սակայն ավելի «երիտասարդ» է ու շատ ավելի լավ է պահպանված։ Արաբերենից թարգմանաբար Էլ ջեմ նշանակում է անհավատների տեղ. հենց այսպես էին կոչում քրիստոնյաներին ու հրեաներին, որոնք հրաժարվում էին կրոնափոխ լինել։ Չնայած այստեղ իրականացվել են «անհավատների» գլխատումներ և գլադիատորական մարտեր, բայց կրոնական տարաձայնությունները գրեթե չեն վնասել կառույցը։

Այն այնքան լավ է պահպանվել, որ որոշվել էր այստեղ նկարահանել հայտնի «Գլադիատոր» ֆիլմը, սակայն բյուրոկրատական քաշքշուկի պատճառով նկարահանումները տեղափոխել են Մարոկկո, և այս ամֆիթատրոնի նմանությամբ դեկորացիաներ են պատրաստվել այնտեղ։ Բայց Թունիս եկող զբոսաշրջիկներն այս առումով տխրելու առիթ չեն ունենա. նրանք կարող են գնալ ու թունիսյան անապատում սեփական աչքերով տեսնել այն վայրը, որտեղ 45 տարի առաջ նկարահանվել է «Աստղային պատերազմներ» հայտնի ֆիլմի մի մասը։ Մինչ այժմ շատ լավ պահպանված են Տատուին մոլորակի դեկորացիաները, որոնց հասնելու համար ամենագնացներով սաֆարի են կազմակերպում Սահարա անապատում։

Բայց տպավորիչ է ոչ միայն թունիսյան անապատը, որի ավազը ալյուրից ավելի մանր է, դեղին ու արևոտ, այլև օազիսները, որոնք եռաշերտ ծածկույթ ունեն` ամենավերևում` արմավը, երկրորդ շերտում` պտղատու ծառերը և ձիթապտուղը, իսկ ամենաներքևում՝ շատ քաղցր ձմերուկն ու այլ մշակաբույսերը։ Զավեշտալի է նաև, որ թունիսցիները հողակտորներն իրարից անջատելու համար կակտուս են ցանում և կակտուսային ցանկապատ ստանում։ Ամռան վերջին այն նաև անասնակեր է դառնում։

Ու սա միակ «լայվհաքը» չէ, թունիսցիները, իսկ ավելի ճիշտ` նրանց պապերը հարկերից խուսափելու լավ ձև են գտել` անապատի խորքերում գետնափոր քարանձավներ կառուցելով, որոնք դժվար է անզեն աչքով գտնել ավազների մեջ։ Այսօր էլ կան մարդիկ, որոնք նախընտրում են ապրել անապատային քարանձավներում, որտեղ առանց հոսանք ծախսելու ձմռանը տաքանում են, իսկ ամռանը` զովանում։ Քարանձավի (ուր մեր խմբին տարան) տեր արաբ կինը մեզ նաև փոքրիկ ապակե բաժակներով թունիսյան թեյ ու արմավով թխվածքաբլիթ հյուրասիրեց։

Իսկ ավելի ուշ թունիսցիները որոշել են ոչ թե հարկերից խուսափել, այլ զբոսաշրջային գրավիչ քաղաքներ կառուցել։ Օրինակ` Տոզերում քաղաքապետի հատուկ հրահանգով բոլոր շենքերը պատել են արաբական փոքրիկ միագույն աղյուսներով, և քաղաքը յուրօրինակ դիմագիծ է ստացել։

Իսկ Թունիսի հյուսիսի Սադի Բու Սաիդ քաղաքին ամբողջովին սպիտակ ու կապույտ են «հագցրել»։ Վերջինն ընդունված է թունիսյան Սանտորինի կոչել ոչ միայն գունային համադրության, այլ նաև քաղաքի բնակչության հարուստ լինելու համար։ Սակայն նույնիսկ այստեղի մեդինայում (հին քաղաք, բայց տեղացիները շուկա են նաև կոչում) կարելի է անվերջ սակարկել ու ցանկալի իրը գնել նախնականից մի քանի անգամ ավելի էժան գնով։ Սա տեղացիների սիրելի զբաղմունքն է, իսկ լավ սակարկողը նրանց մոտ միայն հիացմունք է առաջացնում։

Դե, իսկ ոչ տեղացիները, հիացմունք են ապրում հնամենի Կարթագենի ավերակների մոտ։ Հազարամյակներ անց շատ լավ պահպանվել են մի քանի օբյեկտներ` բազմահարկ տների մնացորդներ, ամֆիթատրոն, աղյուս պատրաստելու վառարան, սակայն առանձին ուշադրության է արժանի բաղնիքը, որն այնքան մեծ է եղել, որ միաժամանակ սպասարկել է 5 հազար մարդու։ Ի դեպ, պարզվում է` առանձնապես նոր բան մարդկությունը չի ստեղծել վերջին հազարամյակներում, օրինակ` մ.թ.ա. 5-րդ դարում կառուցված այս բաղնիքում նաև սպա-կենտրոն ու մարզասրահ է եղել։

Ի դեպ, թունիսցիների նախնիները սիրել են մոնումենտալ ճարտարապետությունը, դրա մասին է վկայում Սուս քաղաքի Հնագիտական թանգարանի շենքը։ Նախկինում դա պաշտպանական կառույց է եղել, այնուհետև` բանտ, ու միայն 2005-ից է դարձել թանգարան։ Տեղացիների խոսքով` նախկին դատապարտյալները պատմում են, որ ամենատանջալին խցերից ծովի ձայնը լսելն էր։ Իսկ ծովը Թունիսում իսկապես հեքիաթային է. ափերն ավազոտ են ու սպիտակ, ջուրն էլ տաք ու թավշյա։ Լողալ կարելի է բոլոր ժամերին, սակայն երեկոյան բավական զով է։ Թունիսի մի հատվածը լեռնային է, որտեղից բավական զով քամիներ են փչում, իսկ ձմեռներն այնտեղ անգամ ձյուն է գալիս։

Այս երկիրը բազմազան է իր կլիմայով և ռելիեֆով` շատ տարբեր ու տպավորիչ։ Կարելի է զարթնել անապատում ու քնել անտառապատ օազիսում։ Ցերեկը հյուրընկալվել բերբերի գետնափոր տնակում, իսկ գիշերը ուղտի սթեյք ուտել բարձրակարգ ռեստորանում։ Կարելի է լուսաբացը դիմավորել Սահարայում, իսկ մայրամուտը` Համամետի ծովափին։ Կարելի է կարդալ հոդվածը, իսկ ավելի լավ է գնել տոմս ու ուղևորվել Թունիս` սեփական ապրումների ու հիշողությունների հետևից։

Նշենք, որ «Նուվելեյր» ավիաընկերությունն ամեն շաբաթ ուղիղ չարտերային թռիչքներ է իրականացնում Թունիսի հայտնի հանգստավայր Մոնաստիրից դեպի Երևան և հակառակ ուղղությամբ: Ավիաընկերության պաշտոնական ներկայացուցիչը մեր երկրում «Անռիվա տուր» տուրօպերատորն է։

Հիմա ՀՀ քաղաքացի զբոսաշրջիկների համար անհամեմատ դյուրացվել է մուտքի արտոնագրի (վիզա) ստացման գործընթացը։ Մինչ այս Թունիսում հանգստանալ ցանկացող ՀՀ քաղաքացիները ստիպված էին ոչ միայն տարանցիկ թռիչքով տեղ հասնել, այլև վիզա ստանալ կանխավ՝ Մոսկվայում գտնվող Թունիսի դեսպանությունից։ Հիմա «Անռիվա տուրի» առաջարկած փաթեթներով, որոնք կարելի է ձեռք բերել հայաստանյան բոլոր տուրիստական ընկերություններից, Մոնաստիր մեկնող ՀՀ քաղաքացիները վիզան ստանում են Թունիսի օդանավակայանում՝ 25 դոլար վճարելով։