Սաթի Սպիվակովայի «Իրական դասական»–ը. ինչո՞ւ է նա դժվարանում խոսել այսօրվա Հայաստանի մասին

Գրքում, ինչպես Սաթի Սպիվակովայի վարած ծրագրում (հեռարձակվում է «Կուլտուրա» հեռուստաալիքով), արվեստի ոլորտի ներկայացուցիչները քննարկում են դասական արվեստը, ներկայացնում իրենց կյանքի պատմությունները։ Ծրագրի հյուրերից են եղել այնպիսի անվանի արտիստներ, ինչպիսիք են Մայա Պլիսեցկայան, Ռոդիոն Շեդրինը, Ալլա Դեմիդովան, Ֆանի Արդանը, Վալենտին Գաֆտը, Անդրեյ Կոնչալովսկին...

- Շատ ինքնատիպ ձևով են թարգմանել, քանի որ «Ոչ ձանձրալի դասական» տարբերակը հայերեն ծանր կհնչեր, թարգմանել են «Իրական դասական»։

- Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչպես և ով է կատարում։ Եթե ոչ շատ խորը կամ ոչ շատ տաղանդավոր երաժիշտ է, որը չի կարողանում վերակենդանացնել դասականը և կյանքի գույներով լցնել, կարող է ձանձրալի լինել:

- Կարծում եմ` կան երկրորդական կոմպոզիտորներ։ Ասում են` Սալյերիննշանավոր էր և իր ժամանակին նույնիսկ ավելի հայտնի, քան Մոցարտը։ Նրա ստեղծագործությունները հիմա Արևմուտքում շատ են կատարում, բայց ինձ համար դա երկրորդական երաժշտություն է։

- Այն, ինչ ստուգված է ժամանակով ու ավելի ուժեղ է, քան ժամանակը: Այն, ինչ ժամանակի ընթացքում նոր իմաստ ու նշանակություն է ստանումև չի հնանում։ Միտումը՝ լինի արվեստում, տեխնոլոգիաներում, թե կենցաղում, կարող է կորցնել արդիականությունը։

- Իմ կարծիքով՝ եթե գիրքը, հուշարձանը, վեպը, ճարտարապետական կոթողը20 տարի անց շարունակում է հետաքրքրել, դառնում է դասական:

- Գիրքը վաղուց էի պատրաստել, բայց, ինչպես ասում են, չկա չարիք` առանց բարիքի։ Կորոնավիրուսի համավարակի ժամանակ ամուսնուս հետ փակվել էինք Մոսկվայի բնակարանում, ու հասկացա, որ բազմաթիվ ձեռագրեր ունեմ, և կա խմբագիր Ելենա Շուբինան։ Որոշեցի ընտրել միայն այն հարցազրույցները, որոնցում դեմ առ դեմ էի զրուցել։ Գիրքը «քանդված» վիճակում էր, ու պետք էր էսսեի տեսքով նախաբան գրել։

Ես ինձ ստիպեցի օրական առնվազն երեք գլուխ ավարտել։ Վերջացրի 2020-ի գարնանը, ու լույս տեսավ հոկտեմբերին, երբ ես, այնուամենայնիվ, հիվանդացա կորոնավիրուսով: Հոգեբանորեն ծանր ժամանակաշրջան էր` Արցախում պատերազմ էր, տանը մենակ էի, ամուսինս հյուրախաղերի էր։ Ու ինձ բերեցին առաջին օրինակը։ Եվ այդ ժամանակ էլ իմ ընկեր Ռուբեն Իշխանյանի հետ զրույցում որոշեցինք, որ գիրքը միանգամից թարգմանենք հայերեն։

- Կզարմանաք, բայց չհասցրի զրուցել մի մարդու հետ, որին շատ լավ գիտեի, որի հետ ընկերություն էի անում՝ Մստիսլավ Ռոստրոպովիչի (աշխարհահռչակ թավջութակահար. խմբ.)։ Այնպես ստացվեց, որ ո՛չ նրա, ո՛չ էլ Գալինա Վիշնևսկայայի (օպերային երգչուհի, Ռոստրոպովիչի կինը. խմբ.) հետ չհասցրի զրուցել:

Ես երազում էի Գենադի Ռոժդեստվենսկու հետ հաղորդում անել։ Հավանաբար չստացվեց որոշ անձնական հանգամանքների պատճառով, թեև ես կարծում էի, որ այդ «անձնական հանգամանքները» կարելի է ստուդիայից դուրս թողնել։ Բայց... չստացվեց։ (Սաթի Սպիվակովայի ամուսինը` աշխարհահռչակ դիրիժոր Վլադիմիր Սպիվակովի առաջին կինը դաշնակահարուհի Վիկտորյա Պոստնիկովան է եղել, որը ժամանակին հեռացել է ու ամուսնացել Գենադի Ռոժդեստվենսկու հետ (ԽՍՀՄ-ի առաջին դիրիժորը, որն աշխատում էր Եվրոպայում))։

Նա հիանալի դաշնակահարուհի է, իսկ Գենադի Նիկոլաևիչը` հիանալի դիրիժոր և մեծ մտավորական։ Ես շատ եմ ցավում, որ անձնական հանգամանքներն անգամ այսքան տարի անց դեր խաղացին։ Չնայած վստահ եմ, որ կենցաղային ամեն բան անցնում է, ու մնում է անհատականությունը, տաղանդը:

Երևի դեռ շատ մարդիկ կան, օրինակ` Ազնավուրը, որի հետ նույնպես չկարողացա զրուցել հաղորդման շրջանակում։

- Լավ հարց է, բայց բարդ։ Dum spiro spero. քանի դեռ ապրում եմ, հույս ունեմ։ Արվեստի դերը հույս ներշնչելն է։ Մենք այնքան շատ ենք անելանելի վիճակների բախվում, երբ թվում է` ոչ մի հույս չկա։ Ու հանկարծ հայտնվում է։ Մտածում ես, որ մարդուն ու մարդկությանը բաժին հասած փորձությունների հետ ընդհանարապես հնարավոր չէ ապրել, բայց դու արթնանում ես ու ապրում։ Ես ներքին համոզմունք ունեմ, որ արվեստը միակ բանն է, որ կարող է սփոփել ու հուսադրել, և միակ բանը, որ բոլորիցս երկար է ապրելու։

- Ինձ համար դժվար է այդ մասին արտահայտվել, որովհետև ես սիրում եմ առարկայական խոսել նաև այն ամենի մասին, ինչը ոչ միայն զգում եմ, այլև հասկանում: Վերջին տարիներին իմ կյանքն այնպես է դասավորվել, որ դժվարանում եմ գնահատել դարաշրջանը։ Խոստանում եմ լրացնել այդ բացը։ Վերջին տարիներին ինձ վրա այնքան գործ է թափվել, որ երբ Երևան եկա, առաջին անգամ զգացի, որ ես և՛ տանն եմ, և՛ կարծես հյուր լինեմ ինձ համար շատ թանկ վայրում։ Հիմա Հայաստանում ավելի հաճախ լինելու գործնական նախադրյալներ կան, և եթե կես տարի հետո հանդիպենք, կկարողանամ այդ մասին խոսել։

- Եկեք։