«Կիսակառույց չէ, ձևն է այդպիսին»․ քիչ հայտնի փաստեր՝ Ստեփանակերտի մասին

Պատերազմից հետո այստեղ լինելու տպավորություններից մեկն այն է, որ Արցախը վերականգնվում է ոչ թե շաբաթներով, այլ օրերով։ Մարտական գործողություններից մեկ տարի անց հարազատ, ընկերներ, տուն, գույք, ի վերջո՝ խաղաղություն կորցրած արցախցիները լծվել են աշխատանքի ու վերականգնում ու մաքրում են իրենց տարածքը կռվի փոշուց։

Արցախ պետք է այցելել, հատկապես՝ պատերազմից հետո, հատկապես՝ հիմա, բայց... Ինչպես Արցախի թեմի առաջնորդ Տեր Վրթանես եպիսկոպոս Աբրահամայանն է ասում, «Հայաստանից դեպի Արցախ ճանապարհին քշում ես՝ մեքենա չի երևում»։ Իսկ Արցախում հետաքրքիր պատմություն կարելի է հանդիպել ամեն քայլափոխի, անգամ եթե պատմությունների մեծ մասը (եթե խորը մտածես՝ բոլորը) ցավից են ծնված։

Այս նյութում Արցախի մայրաքաղաք Ստեփանակերտի մասին մի քանի հետաքրքիր փաստեր կնշենք, իսկ մնացածին կարող եք ծանոթանալ ինքներդ՝ այցելելով Արցախ։

Ստեփանակերտի կենտրոնական՝ Վերածննդի հրապարակը ուրվագծում են մի քանի կաթնագույն կառույցներ։ Նրանցից մեկը՝ Արցախի Ազգային ժողովի շենքը քանի տարի է՝ թվում է, թե շինարարության փուլում է ու ոչ մի կերպ չի ավարտվում։ Հաշվի առնելով, թե ինչ խնամքով են տեղի իշխանությունները վերաբերվում քաղաքին, տարօրինակ է, որ Ստեփանակերտի կենտրոնում ինչ-որ բան երկար տարիներ «կիսատ» մնար։ Եվ ճիշտ է, որ տարօրինակ է, որովհետև իրականում այս շենքի գմբեթը նախապես կառուցվել է հենց այս նախագծով՝ ներսում դատարկ տարածությամբ։ Ճարտարապետների միտքը գմբեթի «կիսատությունը» Արցախի կարգավիճակի անորոշության հետ խորհրդանշելն էր։ Ստեփանակերտում ասում են՝ հենց Արցախի կարգավիճակը պարզվի, գմբեթն էլ «կլցվի»։ Դեռ դատարկ է․․․

Այս փաստը կրկին Ստեփանակերտի հատկանշական ճարտարապետությանն է վերաբերում և կրկին՝ Վերածննդի հրապարակից։ Եթե ուշադիր նայենք, ապա Արցախի մայրաքաղաքում կարելի է «գտնել» Հայաստանի մայրաքաղաքը։ Վերը նշված Ազգային ժողովի՝ Արցախի կարգավիճակը «գլխավերևում» պահող շենքի կողքին արցախցու համար ևս մի կարևոր շինություն է՝ Արցախի Ազատամարտիկների միության շենքը։ Այն դիտելիս Երևանում եղած յուրաքանչյուր մարդու մոտ հիշողությունը պիտի խուտուտ տա․ «Ինչ-որ տեղ նման բան տեսել եմ․․․»։ Շենքը Երևանի ամենագլխավոր կառույցների՝ Հանրապետության Հրապարակի «ժամով» շենքի և Օպերայի միքսն է։ Ի դեպ, Արցախի Մարտունու շրջանի Ճարտար քաղաքի կենտրոնում էլ երևանյան Օպերայի շենքի կրկնօրինակն է՝ չափերով մի քանի անգամ փոքր։ Այն քաղաքի համայնքապետարանն է։

Ստեփանակերտի միակ փաբը՝ «Բարդակը» քաղաքում գործում է 2016-ից։ Հիմնադիր Ազատ Ադամյանը, որը մասնակցել է թե ապրիլյան պատերազմին, թե 44-օրյային, բացել է ժամանցային վայրը ապրիլյանից հետո։ Բացման օրերից փաբը Ստեփանակերտի և քաղաքի հյուրերի ամենասիրելի վայրերից է, բայց 44-օրյայից հետո դարձել է նաև կարևոր մասունքների տեղ։ Այսօր փաբի դուռը Տիգրանակերտի թանգարանից բերված փայտե դուռն է, փաբի բակում Խնածախից բերված «Սմերչի» արկ է դրված, փաբի ներսում էլ երկու ցուցանակ կա՝ Թալիշ գյուղի գյուղապետարանինն ու դեպի Տիգրանակերտ տանող ճանապարհինը։

Ազատը խոստանում է ամեն ինչ իրենց տեղերը վերադարձնել (դե բացի «Սմերչից»), երբ Տիգրանակերտն էլ, Թալիշն էլ նորից հայկական վերահսկողության տակ կլինեն։

Շուշին միայն պատմական կառույցներ, եկեղեցիներ, թանգարաններ ու բնակելի տներ չէր, քաղաքում վերջին տարիներին ակտիվացել էր երիտասարդական կյանքը։ Քաղաքի պարիսպների մոտ Հայկ Ավանեսյանը սրճարան էր բացել։ Պատերազմի հետևանքով Հայկը կորցրեց ձախ ոտքը, հայրենի քաղաքը և իր բիզնեսը, բայց այսօր Ստեփանակերտի վերականգնվող կյանքի մեջ ունի իր մեծ լուման։

Արցախի մայրաքաղաքում նա բացել է «Բաժակ» սրճարանը, որը Ստեփանակերտի երիտասարդական հավաքատեղիներից է դարձել։ Այստեղ լավ հիշում են, որ «Բաժակի» «նախահայրը» մնացել է Շուշիում, իսկ խոսակցությունները Շուշի և մյուս հայկական կորցրած վայրեր վերադառնալու մասին չեն դադարում․․․