Այս անգամ հայկական խաղաքարտը որոշել են շահարկել վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի որդու` Յաիրի ձեռքով։ Նրան հանձնարարել են ակնարկել այն, ինչը վարչակազմի պաշտոնական ներկայացուցիչներն իրենց թույլ չեն տալիս։
Իսրայելի և Թուրքիայի միջև հերթական սրված առճակատման պատճառը Երուսաղեմում տեղի ունեցած բախումներն են և դրանց հաջորդած հրթիռակոծությունները։ Անկարան, ինչպես միշտ, սատարել է պաղեստինցիներին` իսրայելցիների գլխին թափելով հնարավոր բոլոր կշտամբանքները։
Թուրք–իսրայելական դիմակայությունը դեռ շարունակվում է փոխադարձ վիրավորանքների մակարդակով։ Հարցը չի սահմանափակվել միայն արտգործնախարարությունների հայտարարություններով, ներգրավվել են նաև ոչ ավանդական նյուսմեյքերները։
Երեկ խոսեց Իսրայելի վարչապետի ավագ որդին` 30-ամյա Յաիր Նեթանյահուն։ Բանավեճի մեջ մտնելով Twitter–ի թուրք օգտատերերի հետ` նա հասկացրեց, որ Անկարայի դեմ պայքարի մեթոդների զինանոցում կա նաև Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը։
«Դուք Անատոլիայում չեք ծնվել։ Դուք եկել եք Կենտրոնական Ասիայից և ցեղասպանություն իրականացրել տեղի քրիստոնյա բնակչության նկատմամբ։ Ստամբուլն իրականում Կոստանդնուպոլիսն է, և դուք այն ապօրինաբար եք օկուպացրել։ Դուք եք կազմակերպել Հայոց ցեղասպանությունը։ Ձեր երկիրը ղեկավարում է մի բռնապետ, որը կրկին ուզում է օկուպացնել և հալածել արաբական աշխարհը, ինչպես Օսմանյան կայսրության տարիներին», – հայտարարեց Յաիրը` դիմելով թուրքերին։
Ի՞նչ է նշանակում Իսրայելի ղեկավարի որդու ասածը։ Արդյոք պե՞տք է նրա գնահատականները ընկալել որպես մասնավոր անձի կարծիք, թե՞ դա այնուամենայնիվ որոշակի ազդանշան է, որը վկայում է Թուրքիայի դեմ Իսրայելի պայքարի մեթոդաբանության հնարավոր վերանայման մասին։
Յաիր Նեթանյահուն իր հոր ղեկավարած վարչակազմում որևէ պաշտոն չունի, բայց Իսրայելի քաղաքական դաշտում նա ամենևին էլ վերջին խաղացողը չէ։ Պետության ղեկավարը որդու շուրթերով շատ հաճախ է այնպիսի ուղերձներ հնչեցնում, որոնք ցանկանում է հասցնել այս կամ այն գործիչներին կամ երկրներին։ Կրտսեր Նեթանյահուի թվիթերյան շեշտադրումները սովորաբար ամենևին էլ պատահական չեն լինում և քողարկված ուղերձներ են պարունակում։ Նման միջնորդավորված ազդանշանների առավելությունն այն է, որ միշտ կարելի է հայտարարել, թե ղեկավարի ընտանիքի անդամի գնահատականը կառավարության պաշտոնական տեսակետը չէ։ Վարչապետի վարչակազմն արդեն բազմաթիվ անգամ է դիմել նման հնարքի։
Դա հաշվի առնելով` տեղին է ենթադրել, որ Յաիր Նեթանյահուի միկրոբլոգի տեքստը գրել է իրականում ոչ թե անձամբ ինքը, այլ վարչապետի խորհրդականներից մեկը։ Ամեն դեպքում կարելի է չկասկածել, որ այդ նախաձեռնությունն առնվազն համաձայնեցված է քաղաքական բարձրագույն ղեկավարության հետ։ Հետևաբար Հայոց ցեղասպանության մասին հիշատակումը պետք է ընկալել որպես Իսրայելի ղեկավարի կողմից Էրդողանին հասցեագրված ազդանշան։
Նկատենք` կրտսեր Նեթանյահուն առաջին անգամ չէ, որ հիշում է Ցեղասպանության մասին։ 2018 թվականի մայիսին ի պատասխան Էրդողանի այն հայտարարություններին, որ Իսրայելը «ահաբեկչական պետություն է», Յաիրը Facebook–ում գրել էր. «Թուրքիա, դու ես պատասխանատու Հայոց ցեղասպանության և հույների ու քրդերի նկատմամբ իրագործած աներևակայելի վայրագությունների համար։ Թուրքեր, դուք եք ապօրինաբար գրավել քրիստոնյա ժողովուրդների հողերը Փոքր Ասիայում: Այնպես որ, ձայնդ կտրի՛ր...»։
Լիբանանահայի միակ «մեղքը». Բաքվում դատելու են նրան որպես վարձկան
Վարչապետի որդին նույն թեմային է վերադարձել 2019 թվականի մարտին։ Այն ժամանակ Յաիրը, արձագանքելով իր հոր հասցեին Էրդողանի վիրավորական արտահայտություններին, Twitter–ում գրել էր. «Ուզում եմ հիշեցնել Էրդողանին, որ Ստամբուլն իրականում Կոստանդնուպոլիս անվանումով քաղաքն է։ Նախքան թուրքական օկուպացիան այն ավելի քան հազար տարի քրիստոնեության կենտրոնն է եղել։ Ես նրան հիշեցնում եմ նաև թուրքերի կողմից հույների, ասորիների և հայերի նկատմամբ իրագործած ցեղասպանության մասին։ Նրանք Փոքր Ասիայում քրիստոնյաների էթնիկ զտումներ են իրականացրել...»։
Էրդողանը դրան բավական նյարդային էր արձագանքել։ Նա կրտսեր Նեթանյահուին անվանել էր «ծայրահեղ թուրքատյաց» և համեմատել նրան նորզելանդական սերիական մարդասպան Բրենթոն Տարանտի հետ, որը Քրայսչերչ քաղաքում 50 մուսուլման էր սպանել։
Միևնույն ժամանակ Թուրքիայի նախագահը պահանջել էր, որ Իսրայելի վարչապետը «քաշի իր որդու ականջները»` սպառնալով, որ հակառակ դեպքում անձամբ կանի դա։ «Եթե սահմանն անցնեք, մենք կդիմենք արդյունավետ դաստիարակչական մեթոդների և ձեզ արժանի դաս կտանք», – հայտարարել էր Էրդողանը։
Ավագ Նեթանյահուն նույնպես մի քանի անգամ իր հրապարակային ելույթներում հիշել է հայերի նկատմամբ երիտթուրքական ռեժիմի հրեշավոր հանցագործությունների մասին, սակայն, ի տարբերություն որդու, նա խուսափել է «ցեղասպանություն» բառից։ Վերջին անգամ Իսրայելի վարչապետը 1915 թվականի իրադարձությունները հիշատակել է 2019 թվականի սեպտեմբերին, անմիջապես այն բանից հետո, երբ Էրդողանը, ելույթ ունենալով ՄԱԿ–ի ԳԱ 74-րդ նստաշրջանում, պաղեստինցիների նկատմամբ Իսրայելի գործողությունները համեմատել էր հիտլերյան նացիստների մեթոդների հետ։
«Գազայի լողափերում խաղացող երեխաներին ռմբակոծելը նույնքան լուրջ հանցագործություն է մարդկության դեմ, ինչպես Հոլոքոստը», – հայտարարել էր այն ժամանակ Թուրքիայի նախագահը։ Ի պատասխան Բենիամին Նեթանյահուն նրան ուղղված կարճ տեսաուղերձ էր ձայնագրել և նշել, որ նա, ով քրդերի է սպանում և հերքում հայ ժողովրդի սարսափելի կոտորածը, Իսրայելին դաս տալու իրավունք չունի։
Իսրայելի առաջնորդները հայերի կոտորածի մասին հիշում են միայն այն ժամանակ, երբ Թուրքիային վախեցնելու կարիք են ունենում։ Իսկ անձամբ իրենք մինչ օրս որևէ գործուն քայլ չեն ձեռնարկել այդ հանցագործության ճանաչման և դատապարտման համար։ ՀՀ ԱԳՆ–ն մեկ անգամ արդեն արձագանքել է Երուսաղեմի ղեկավարների կողմից ցեղասպանության թեման որպես վախեցնելու գործիք օգտագործելու փորձերին։
907 անգամ չափիր, մեկ անգամ կտրիր. Բաքվին ցուցաբերվող ամերիկյան օգնության մութ կողմերը
Երկու տարի առաջ ՀՀ ԱԳՆ մամուլի քարտուղար Աննա Նաղդալյանը նշել էր. «Մեզ համար անընդունելի է Հայոց ցեղասպանության շահարկումը Իսրայելի և Թուրքիայի հարաբերությունների որոշակի լարվածության ֆոնին»։ Պաշտոնական ԱԳՆ–ն հասկացրել էր, որ Իսրայելի քաղաքական գործիչների շուրթերից հնչող մեղադրանքները ավելի տեղին կլինեին, եթե Իսրայելն անձամբ ճանաչեր և դատապարտեր երիտթուրքերի իրագործած ցեղասպանության փաստը։
Համաշխարհային մամուլը նույնպես բազմաթիվ անգամ անդրադարձել է Բենիամին Նեթանյահուի անհետևողականությանը։ 2019 թվականի սեպտեմբերին Russia Today ռուսական միջազգային հեռուստաալիքը «Անհարմար է. Նեթանյահուն կշտամբում է Էրդողանին Հայոց ցեղասպանությունը ժխտելու համար, որը Իսրայելը ևս չի ճանաչել» վերտառությամբ հոդված էր հրապարակել։
«Մեղադրանքն ավելի անկեղծ կլիներ, եթե Նեթանյահուն անցած տարի անձամբ չարգելափակեր Քնեսեթի` Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու փորձը», – ասվում է հոդվածում։
Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին բանաձևի տապալման հարցում Բենիամին Նեթանյահուի դերը իսկապես վճռական էր։ Հենց վարչապետի վարչակազմի ճնշման տակ խորհրդարանի քարտուղարությունը համաձայնեց չեղարկել Ցեղասպանության ճանաչման հարցով 2018 թվականի հունիսի 26-ին նախանշված քվեարկությունը։ Եթե քվեարկությունը կայանար, պատգամավոր Իցիկ Շմուլիի ներկայացրած բանաձևը անկասկած կընդունվեր, քանի որ նախօրեին դրան աջակցել էր ավելի քան 50 խորհրդարանական։
Հարց է ծագում` ինչպե՞ս կարելի է բնութագրել այն քաղաքական գործչին, որը մյուսներին մեղադրում է մի բանը մերժելու համար, ինչը ինքն անձամբ չի ճանաչում և թույլ չի տալիս, որ ճանաչեն։ Բոլորից լավ այդ հարցին պատասխանել է Հայոց ցեղասպանությունը դատապարտող օրինագծի հեղինակ Իցիկ Շմուլին։
«Քվեարկությունը տապալելով` Նեթանյահուն համերաշխություն հայտնեց Էրդողանին Հայոց ցեղասպանության փաստը ժխտելու հարցում», – հայտարարել է նա։
Դժվար է չհամաձայնել պատգամավորի հետ։
Գործող վարչապետի նախկին հավատարիմ համախոհ, աշխատանքի նախկին նախարար Նաթան Շչարանսկին մի քանի տարի առաջ ինձ տված հարցազրույցում խորին համոզմունք հայտնեց, որ Նեթանյահուն առանց վարանելու, պաշտոնապես կճանաչի Հայոց ցեղասպանության փաստը, եթե դա անեն Միացյալ Նահանգների ղեկավարները։
Վաշինգտոնն այդ հարցում հետևողականություն դրսևորեց, սակայն Իսրայելի վարչապետը շարունակում է պոչ խաղացնել։ Ցավոք, հիմքեր չկան հուսալու, որ Բենիամին Նեթանյահուի մոտեցումները առաջիկայում արմատական փոփոխությունների կենթարկվեն։ Բայց դա չի նշանակում, որ Իսրայելից պետք չէ հայկական հարցի վերաբերյալ սկզբունքային ու բարոյական դիրքորոշում ակնկալել։ Չէ՞ որ Նեթանյահուն հավերժ չէ, իսկ այդ հարցում նրա բոլոր ընդդիմախոսների մոտեցումները շատ ավելի առաջադեմ են։
ԱՄՆ-ի «կտրող-ծակող» փաստարկները, կամ ինչ է թաքնված Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հետևում
Օրերս հայտնի դարձավ, որ Նեթանյահուն կրկին չի կարողացել խորհրդարանական մեծամասնություն կազմել, և իշխող կոալիցիայի ձևավորումը վստահել է «Եշ Աթիդ» ցենտրիստական կուսակցության առաջնորդ Յաիր Լապիդին։
Հիշեցնեմ, որ Լապիդը Ցեղասպանության ճանաչման մասին օրինագծերից մեկի հեղինակն էր, հենց նա էր Քնեսեթում Թուրքիայի նկատմամբ կոշտ գծի առավել հետևողական կողմնակիցը։ Այժմ Լապիդը կառավարությունը գլխավորելու շանսեր ունի։ Եթե Երուսաղեմում իշխանափոխություն տեղի ունենա, մեր տարածաշրջանում ընթացող գործընթացների նկատմամբ Իսրայելի կառավարության մոտեցումներում կարող են արմատական փոփոխություններ տեղի ունենալ։ Այս անգամ դա միանգամայն իրատեսական է։