2020 թվականի հոկտեմբերին Արցախյան պատերազմը լուսաբանելու ընթացքում Sputnik Արմենիայի նկարահանող խումբը հանդիպել էր կամավորական ջոկատներից մեկի անդամների հետ։
Արցախյան առաջին պատերազմի ընթացքում այս խումբն ամենահաջողներից մեկն էր և հասցրել էր իր մեծ ներդրումն ունենալ Մարտակերտի ազատագրման գործում։
Սիրիացի կամավորը
Հակոբ Կոշկարյանը 1992 թվականին` Արցախյան առաջին պատերազմի թեժ պահին, Հայաստան էր եկել Սիրիայից որպես կամավոր։ Մարտակերտի շրջանում նա իր առաջին մարտն էր տվել ադրբեջանցիների դեմ։ Ջոկատն իրեն հրաշալի էր դրսևորել մարտերում` նրանք սկսել էին ինքնաձիգերով, բայց շուտով նրանց ավարները դարձան «Շիլկան», «Գրադը», БМП –ն (հետևակի մարտական մեքենա)…
Կանոնավոր բանակի (Պաշտպանության բանակի) ստեղծումից հետո կամավորների մի մասը հեռացավ, մյուս մասը համալրեց այն։ Հակոբը մնաց, հասցրեց ամուսնանալ։
1993 թվականին ժամանակավոր հրադադար էր հաստատվել, և նա կնոջ հետ բնակվեց Շուշիում, այնտեղ ծնվեց նրանց առաջնեկը։ Հակոբն աշխատանքի տեղավորվեց Լիսագորի մաքսակետում։
Մի քանի ամիս անց մարտական գործողությունները վերսկսվեցին։ Հակոբը, որին անվանում էին «սիրիացի», կրկին կռվի գնաց, եղավ ռազմաճակատի տարբեր հատվածներում, ավելի ուշ միացավ իր ջոկատին (ստարաբաժանմանը) Մարտակերտում։
1994 թվականի մայիսի սկզբին նա դիմեց հրամանատարությանը, ու ընտանիքն ավելի մոտ տեղափոխեց։ Կինն ու երեխան բնակվեցին Մարտակերտի շրջանի Աղաբեկալանջ գյուղի դատարկ (կիսավեր) տներից մեկում` զորանոցից ոչ հեռու։
«Մայիսի 10–ին մարտերը դեռ շարունակվում էին։ Գյուղում ոչ ոք չկար, խոտը 3-4 մետր էր հասել, այնտեղ միայն զորանոցներ ու զինվորականներ կային։ Քաղաքացիական բնակչությունից ընտանիքս էր միայն երեխայի հետ (5-6 ամսական), ու մի այծ ունեինք։ Նույնիսկ խանութ չկար»,– պատմում է Հակոբը։
Պատերազմից հետո Հակոբն աստիճանաբար սկսեց բարեկարգել տունը։ Եվս երկու երեխա ունեցավ։ Ընդ որում ժամանակի մեծ մասը (երբեմն ամիսներ) «սիրիացին» ծառայության մեջ էր անցկացնում` առաջնագծում` հազվադեպ լինելով տանը։
«Փոքր երեխաներս, պատուհանից ինձ տեսնելով, ոչ թե «հայրիկ» էին ասում, այլ «էն մարդն եկավ»։ Մեկը մի մահճակալի տակ էր մտնում, մյուսը` մյուս»,– պատմում է Հակոբը։
Դատարկ խոստումներ
Ամեն տարի Հակոբին խոստանում էին նույն Աղաբեկալանջում նոր տուն տալ, բայց ապարդյուն։ Այդպես էլ օգնություն չստանալով` նա սկսեց ինքնուրույն կառուցել, բայց Նոր Կարմիրավան գյուղում (կրկին` Մարտակերտի շրջան)։ Այնտեղ հողամաս կար, որտեղ նա բանջարեղեն էր աճեցնում։ Շինարարության հարցում նրան օգնում էին ընկերները։ Նույնիսկ արդեն երեխաներին էր հասցրել գրանցել այնտեղ, և պետք է տեղափոխվեին... Նոր Կարմիրավան գյուղն այսօր գտնվում է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։
Հայտնված սեփականատերը
Ինչ վերաբերում է Աղաբեկալանջի հին տանը, ինչ–որ պահի պարզվեց, որ փաստաթղթերով այն սեփականատեր ունի։ Եվ այդ սեփականատերը Ռուսաստանում է բնակվում։ Հակոբը պնդում է, որ բնակություն հաստատելու պահին նա հստակ գիտեր, որ սեփականատեր չկա և տունն էլ ոչ մեկինն է, այն էլ՝ կիսավեր։ Նա կարծում է, որ տարիներ անց անօրինական ճանապարհով տունը ձևակերպվել է ուրիշի անունով։
2020 թվականի օգոստոսին հայտնվեց իբրև թե տանտիրոջ քույրը լիազորագրով, տունն իր անունով ձևակերպվեց և սկսեց պահանջել, որ Հակոբի ընտանիքն այն ազատի մեկ ամսից։ Դատարանը որոշում կայացրեց` միայն այն բանից հետո, երբ նոր բնակարան կգտնի։
Կրկին ժամանակավոր տուն
Այժմ Հակոբին ժամանակավոր տուն են առաջարկում նույն գյուղում։ Տունը կիսավեր է, մեջն էլ ծառ է աճել։ Վերանորոգումն իշխանությունները երաշխավորում են, միայն թե տունը տրվում է 5 տարով։
Հակոբն ընկերների և որդու հետ մաքրել են տունը, կտրել ծառը, ցանկապատ կառուցել։ Բայց մինչ օրս իշխանությունների կողմից խոստացված բանվորները չկան. նրանք պետք է տունը կարգի բերեին, որ հնարավոր լիներ ապրել։
Հիմա Հակոբը չի ուզում ընտանիքին Արցախում թողնել։ Նա ճիշտ է համարում կնոջն ու երեխաներին Հայաստան տեղափոխելը։ Իսկ ինքը պատրաստ է ապրել այդ ժամանակավոր տանը։ «Էս լեռներում բոլոր արահետները գիտեմ, ավելի հեշտ կլինի պաշտպանվելը»,– ասում է տղամարդը
Նա միակը չէ, որ հայտնվել է նման իրավիճակում։ Արցախում օգնության մեծ մասը նպատակակետին չի հասնում, այդպես է եղել նաև 90-ականներին։
Մարտակերտի շրջանի վարչակազմի ղեկավար Հայկ Բախշիյանը Sputnik Արմենիային ասաց, որ ծանոթ է խնդրին, բայց դա միակ դեպքը չէ։
«Պետք է ինչ–որ բան մտածել, անել, տուն կառուցել։ Հասկանում եք, մենք հիմա բազմազավակ ընտանիքներ ունենք, զոհվածների ընտանիքներ, որոնք գրեթե դուրսն են մնացել։ Նույնիսկ նրանց հարցը դեռ չենք կարողանում լուծել», – ասաց Բախշիյանը։
Հանրակացարանի հետ կապված պատմություն
Հակոբը հույս ուներ ընտանիքին Երևան տեղափոխել՝ փախստականների համար նախատեսված հանրակացարան, որտեղ նախկինում ապրում էր նրա եղբայրը` Եղիան։ Եղբայրը պատերազմից մի քանի ամիս առաջ մահացել է։ Հակոբը նրան թաղել է Արցախի Մարտակերտի շրջանում (նույն` Նոր Կարմիրավան գյուղում)։
Սակայն եղբոր սենյակում բնակվել նրան չհաջողվեց. հանրակացարանի տնօրենը` Մուրադ Մեժլումյանը հրաժարվեց նրան որպես Եղիայի ազգական ճանաչել` ազգանվան մեջ մեկ տառի տարբերության պատճառով։
Արդյունքում` ազգակցական կապն ապացուցելու համար պետք էր դատարան դիմել։ Հակոբն ամեն ինչ արեց հարկ եղածի պես, սակայն մի բան հաշվի չառավ։ Եղբոր սենյակը սեփականաշնորհված չէր, այդ պատճառով նրա մահից հետո այն անցնում էր պետությանը, պետությունն էլ իր հերթին արդեն նոր տերեր էր գտել։
«Ես նույնիսկ եղբորս իրերն այնտեղից չեմ հանել։ Հեռախոսով ինձ հայտնեցին, որ իրերն ինչ–որ տեղ են դրել», – ասաց Հակոբը։
Հանրակացարանի տնօրեն Մուրադ Մեժլումյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում հայտնեց, որ օրենքով, եթե սենյակի տերը միայնակ է և նա մահանում է, սենյակն իրավական ակտի հիման վրա տրամադրվում է մեկ այլ փախստականի։ Նա հավելեց, որ Հակոբը պետք է միգրացիոն ծառայություն դիմեր՝ որպես բնակարանի կարիք ունեցող։
Եթե սենյակը սեփականաշնորհված լիներ, ապա որպես ժառանգություն Հակոբը կարող էր հավակնել այդ սենյակին։ Իսկ հիմա միգրացիոն ծառայությունը այն սիրիացի մեկ այլ փախստականի է հատկացրել։ Նոր տերը, Մեժլումյանի խոսքով, պահպանել է Հակոբի եղբոր անձնական իրերը, և նա կարող է գալ դրանց հետևից։
Իսկ մինչ այդ «սիրիացին» ապրում է Մարտակերտում «օտարի» տանը և չգիտի, թե ինչ կլինի հետագայում...