Գնդերեց Նարեկ սարկավագ Պետրոսյանն ինչպես ապրիլյան պատերազմի ժամանակ, այնպես էլ վերջին պատերազմում զինվորներին մենակ չթողեց` մարտերը սկսվելուն պես շտապելով առաջնագիծ։ Այժմ էլ նա իր զինվորների կողքին է` Եռաբլուրում...
Նարեկ սարկավագի մասին պետք է զրուցեմ նրա կնոջ` Մարիամ Բզնունու հետ։ Մարիամը տրամադրված է հարցազրույցին, սկզբում անկեղծորեն ասում է` փակվել էր և մինչ այս չէր կարողանում մարդկանց հետ շփվել։ Զրույցի ընթացքում հանդարտորեն, մեղմ ժպիտով պատմում է ամուսնու մասին և, միայն երբեմն–երբեմն հուզվելով, լռում. ժամանակ է վերցնում` չուզենալով զգացմունքներին տեղիք տալ։
Ապրիլյանի ժամանակ Մարիամն ու Նարեկ սարկավագը դեռ ամուսնացած չէին։ Կինը պատմում է, որ երբ Նարեկը հայտնել է առաջնագիծ մեկնելու մասին, շատ է անհանգստացել և խնդրել է, որ ինքն էլ հետը գնա։ Բայց Նարեկ սարկավագը վստահեցրել է` լավ է լինելու. Մարիամին մնում էր միայն օրուգիշեր աղոթել։
Գոռը զոհվել է` փորձելով փրկել ընկերոջ կյանքը. գեղանկարչի գործերը հետմահու են ցուցադրվում
«Պատերազմի ավարտից հետո, սակայն, Նարեկը չշտապեց տուն վերադառնալ. նա դեռ երկար ժամանակ այնտեղ էր, որպեսզի օգներ զինվորներին. գառներ էր գնում և մատաղ անում։ Երբ առաջնագիծ «Սնիկերս» էին ուղարկում, ասում էր, որ դա սնունդ չի, պետք է օգտակար բաներ ուտեն։ Ուշքումիտքը զինվորներն էին»,–ասում է Մարիամը։
Ամեն ինչ այլ էր այս անգամ. Մարիամն արդեն ավելի քիչ էր անհանգստանում, քանի որ նախորդ անգամվա փորձն ուներ, մտածում էր` ապրիլյանի նման սա էլ մի քանի օր է տևելու. կաղոթի, և Նարեկը նորից կվերադառնա...
Պատերազմը սկսվելու օրը` առավոտյան, Նարեկ սարկավագը պատարագ ուներ, քանի որ կիրակի էր, սակայն իմանալով, որ մարտեր են սկսվել` շտապել է պաշտպանության նախարարություն։ Երեկոյան զինվորական համազգեստով է վերադարձել և այդպես` մի ձեռքին` զենք, մյուսին` խաչ, մեկնել է Արցախ։
«Ինձ ասաց` Մարիամս, իմացա, որ ամենաթեժ կետը Հադրութում է, որոշեցի այնտեղ մեկնել։ Իսկ երբ ասում էի` հետ արի, դու Մարիա ունես, ինձ պատասխանում էր, թե այստեղ բոլորը Մարիա ունեն. մինչև պատերազմը չվերջանա, հետ չեմ գա»,–հիշում է Մարիամը։
Նարեկ սարկավագն առաջնագծում ազատ ժամանակ զինվորների համար սուրճ, թեյ էր պատրաստում, նրանց հետ Աստծո մասին զրուցում։ Երբ իմանում էր, որ զինվորը մկրտված չէ, նաև մկրտություն էր կազմակերպում` կանչում էր տեր հայրերին, իսկ երբ տղաներից մեկը հոգնած էր լինում, նրան էր փոխարինում, որ զինվորը քնի, հանգստանա։ Սոցցանցերում տարածվող լուսանկարներում Մարիամը մի օր տեսել է, որ ամուսինը խաչ է գցում զինվորներից մեկի վզին. Նարեկ սարկավագն Էդգար անունով մի զինվորի կնքահայրն է դարձել։ Հետագայում Մարիամը գտել է զինծառայողին, որն այս ամռանն է զորացրվելու։ Էդգարին մկրտելիս, ինչպես կարգն է պահանջում, սարկավագը նրան նոր անուն է տվել` Նարեկ...
«Երջանիկ էր. զոհվեց` չիմանալով, որ որդին էլ է նահատակվել». Կարապետյանների պատմությունը
Պատերազմի ընթացքում Նարեկ սարկավագը տուն է եկել` կնոջն ու երեխային տեսնելու։ Մարիամն ասում է` լռակյաց էր դարձել, տխուր էր, հարցերին պատասխանում էր կարճ` այո կամ ոչ։
«Երբ տուն եկավ, չէի հարցնում` գնալու է, թե ոչ, համբերատար սպասում էի, որ ինքն ասի որոշման մասին։ Մեր փոքրիկի` Մարիայի հետ մի լավ խաղաց, անգամ ինչ–որ տեսանյութ նկարեց հեռախոսով։ Հաջորդ օրն առավոտ շուտ նորից Արցախ գնաց, ասաց` պիտի իր զինվորների կողքին լինի»,–ասաց Մարիամը։
Չնայած ամուսինը տխուր էր, սակայն հաղթահարել էր մահվան վախը։ Մարիամը հիշում է` երբ Նարեկը Ճարտար համայնքում էր (Մարտունու շրջան), զանգել, ասել է, որ հիանալի վայր է` ասես դրախտ լինի, ուզում է հետագայում ընտանիքով այնտեղ տեղափոխվեն ապրելու։ Ի դեպ, Նարեկ սարկավագը ծնվել է հենց Արցախում` Մարտակերտի Վաղուհաս գյուղում, իսկ սովորել Շուշիի դպրոցներից մեկում. նրա համար Արցախի բնությունը նորություն չէր։
Նարեկ սարկավագը հարազատ Մարտունիում է զոհվել` պատերազմի մեկնարկից մեկ ամիս անց` հոկտեմբերի 29-ին։ Մարիամն ասում է` Նարեկն այնքան հոգատար և ուշադիր ամուսին էր, որ հիմա իրեն շատ դժվար է, և նրա բացակայությունն ամենուր է զգացվում։ Կենցաղային հարցերից սկսած` սարկավագը կնոջն աջակցում էր. Մարիամը հիշում է, երբ հղի էր, հետո էլ դուստրը ծնվեց, Նարեկը գնումներ անելիս ամեն ինչից երկու տարբերակ էր վերցնում, որպեսզի կինն ընտրի։
«Հիմա ամեն ինչ իրեն է հիշեցնում` սենյակում մեր նկարները, պահարանում գտնվող կոշիկները, հագուստը, որոնք դեռ խնամքով դասավորում եմ։ Փետրվարի 4-ին մեր դստեր ծնունդն էր, 1 տարեկան դարձավ. նրա համար ամեն ինչ անում եմ, տարեդարձն էլ, ատամհատիկն էլ վառ գույներով կազմակերպեցի»,–ասում է Մարիամը։
Նրանց փոքրիկ դուստրը նույնպես կարոտում է հորը` նկարն ամեն անգամ տեսնելիս ժպտում է, շոյում, համբուրում։ Մարիամն ասում է` դուստրն իր հետ հիմա ավելի է կապվել և հայրիկի կարոտն էլ իրենից է ասես առնում։
«Դոբրին». զոհված Վարուժան Մատոսյանն ուզում էր 100 տարի ապրել և Արարատը բարձրանալ
Նարեկ սարկավագը երազում էր տեր հայր դառնալ, նախորդ ամռանը քննություն էր տվել։ Բացի այդ, երազում էր իր առանձնատունն ունենալ` հողատարածքով, որպեսզի բնական ու մաքուր սնունդ ապահովեր ընտանիքի համար, այգի մշակեր, ճագարներ պահեր... Ուզում էր 4 աղջիկ ունենալ, ինչպես կնոջ ընտանիքում էր։ Մարիամը պատմում է, որ ամուսինն ասում էր` իրենց տանը միշտ հանգիստ է, իսկ Նարեկենք 3 եղբայրն են եղել, երեքն էլ` աշխույժ։ Նարեկի եղբայրները նույնպես հոգևոր կրթություն են ստացել, բայց միայն Նարեկն է շարունակել այդ ճանապարհը։
Մինչ Մարիամը դադար է վերցնում, մեր զրույցին ներկա փոքրիկ Նարեկը (Նարեկ սարկավագի սանիկն է), որը մինչև այդ հազիվ էր իրեն զսպել ու լուռ մնացել, ասում է. «Գիտե՞ս, թագավորն ինձ թողնում էր, որ իր մեքենայի հետ խաղայի։ Ինձ նստեցնում էր իր մեքենան, միասին լավ ծիծաղում էինք։ Թագավորը միշտ իմ գլուխը շոյում էր»։
Նարեկն ու Նարեկ սարկավագն իրար «թագավոր»-ով էին դիմում, քանի որ տարիներ առաջ ցույց տալով սարկավագին` երեխային հարցրել են, թե կուզի՞ նրա պես «թագավոր մարդ» դառնալ։ Երեխան էլ, տեսնելով, որ սարկավագի գլխին թագ չկա, հագուստն էլ թագավորական չէ, մի փոքր հիասթափված պատասխանել է, թե թագավորներն այսպե՞ս են լինում իրականում։ Նարեկ սարկավագին այս պատմությունը շատ է դուր եկել, և նա դրանից հետո միշտ երեխային թագավոր է ասել, փոքրիկն էլ հակադարձել է` թագավորը դու ես։
Երեխայի մայրը` Արփինե Մարուքյանը, պատմում է, որ Նարեկ սարկավագի հետ ծանոթացել է հաճախակի եկեղեցի այցելելով։ Առաջին իսկ հանդիպմանը Նարեկ սարկավագը հետաքրքրվել է` արդյոք փոքրիկը մկրտվա՞ծ է, և իմանալով, որ մկրտված չէ, գործի է անցել։ Մայրն ասում է, որ երկու Նարեկների կապն այնքան ուժեղ է, որ բոլորն են դա զգում։
«Նարեկ սարկավագին երեխաները շատ են սիրում, և եկեղեցում միշտ նրա շուրջն էին հավաքվում։ Հիմա տղայիս համար դժվար է պատարագի ժամանակ խորան բարձրանալ. Նարեկի բացակայությամբ 2 անգամ է գնացել։ Նարեկ սարկավագը մեր ընտանիքի լույսն է, նրա ներկայությունը միշտ զգում եմ պատարագների ժամանակ»,–ասում է Արփինեն։
Մոր խոսքն ընդհատում է փոքրիկ Նարեկը ու հարցնում` թագավորները հրեշտակ դառնո՞ւմ են։ Մայրն ի պատասխան գլխով նշան է անում, իսկ երեխան աշխուժանում է. «Ուրեմն թագավորը հիմա հրեշտակ է դարձել։ Իրեն մենակ թագավորական տեղն էր պակասում, որ նստեր»։
... Նարեկ սարկավագի հայրն էլ Արցախյան առաջին պատերազմին է մասնակցել. նա անհետ կորած է համարվում։