Ներքին Խնձորեսկ ոչ մեծ գյուղը գտնվում է ՀՀ Սյունիքի մարզում, Գորիսից դեպի հարավ–արևելք` անմիջապես Ադրբեջանի հետ ներկայիս փաստացի սահմանին։
Նախկինում Ադրբեջանից գյուղը բաժանում էին ԼՂՀ Քաշաթաղի և Հադրութի շրջանները, այսօր ադրբեջանցի զինվորականներն անմիջական տեսանելիության գոտում են։
Ցուցանակ
Այսօր գյուղից մինչև ադրբեջանական դիրքեր կիրճով ուղիղ մի քանի հարյուր մետր է։ Տնակները, որտեղ տեղակայվել են ադրբեջանցի զինծառայողները, գյուղի պատուհաններից տեսանելի են անզեն աչքով։ Լավ նկատելի է նաև նրանց մեքենաների տեղաշարժը անցակետի մոտ։
Սկզբում նրանք տեղադրեցին իրենց վրաններն անմիջապես ձորի եզրին, որտեղով անցնում է փաստացի սահմանը, այնուհետև տնակներ բերեցին և տեղակայեցին դրանցից քիչ հեռու (հավանաբար պատճառը քամիներից պաշտպանվելն էր)։ Տնակները, բնակիչների խոսքով, բերել են Իշխանաձորից (Քաշաթաղի շրջան). դրանք այնտեղ աշխատող հայերին էին պատկանում։
Այսօր գյուղը երեք կողմից շրջապատված է ադրբեջանական դիրքերով։ Առջևում հայկական ԶՈւ ստորաբաժանումներն են տեղակայվել։
Բնակիչները հստակ չգիտեն, թե որտեղից է, այնուամենայնիվ, այսօր սկսվում Ադրբեջանի ենթակայության տակ գտնվող տարածքը, նույնիսկ վիճում են միմյանց հետ այս կամ այն բլրի շուրջ։
Մարդիկ շատ չեն վախենում իրենց անվտանգության համար, թեև լիարժեք հանգստության մասին, իհարկե, խոսելն ավելորդ է։ Հայ զինվորները մոտ են, բայց գյուղի ապագան չափազանց մշուշոտ է։ Բնակիչներից մեկն ասում է. «Եթե ադրբեջանցիներն ամեն անգամ հարյուր մետր առաջ գան, ի վերջո գյուղն էլ կվերցնեն»։
Գյուղի ապագան վտանգված է
Գյուղի բնակիչ Հերմինեն (խնդրել է իրեն չլուսանկարել – խմբ.) պատմում է, որ մի քանի տասնյակ տուն ունեցող գյուղում միակ զբաղմունքը հողագործությունն ու անասնապահությունն են։
«Ներքին Խնձորեսկը Սյունիքի դարպասներն են։ Եղբայրս հիմա հող է մշակում, ուզում ենք կարտոֆիլ ցանել... Իսկ այնտեղ շատ լավ վարելահողեր կային», – ասում է նա` ցույց տալով ադրբեջանցիների կողմ։
Հողագործություն՝ դիրքերի ֆոնին
Ձորի մյուս կողմում են մնացել գրեթե բոլոր արոտավայրերը։ Մարդիկ չգիտեն` ինչ են անելու հիմա իրենց անասուններին` կովերին ու ոչխարներին։ Ոմանք արդեն անասուններին վաճառում են։ Չէ որ դրանք գյուղի եկամտի միակ աղբյուրն են։
«400-500 հազար դրամանոց կովերը 200 հազարով են վաճառվում։ Բա ի՞նչ անեն»,– ասում է Հերմինեն։
Եթե իրավիճակը չփոխվի, մարդիկ կսկսեն լքել գյուղը. նրանք պարզապես զբաղմունք չեն ունենա։ Գյուղացիներն ասում են, որ իրենց մասին ոչ ոք չի մտածում։
«Վարչապետը չգիտեր, որ Ներքին Խնձորեսկ գյուղ կա։ Երբ Խնձորեսկ եկավ, զարմացավ. «Ներքին Խնձորեսկ էլ կա՞»։ Սպարապետի օրն էր եկել (2020 թվականի սեպտեմբերի 12-ին)։ Գյուղի խնդիրներին ուշադրություն չեն դարձնում։ Յա կա, յա չկա։ Միայն պատգամավորներն են գալիս, խոստումներ տալիս ու գնում»,– նշում է Հերմինեն։
Նոր մարզպետը ևս գյուղում չի եղել։ Գյուղացիները կատակում են՝ գուցե նա էլ չգիտի գյուղի գոյության մասին։
Արցախից` Սյունիք
Ի՞նչ անել գյուղում այսօր։ Այդ խնդրով մտահոգված է նաև Արցախի Քաշաթաղ շրջանի Հալե գյուղից Արմեն Բադալյանը։ Նա իր չորս անչափահաս երեխաների հետ (5, 4, 2 և 1,5 տարեկան) ապաստան է գտել Հերմինեի եղբոր տանը։ Միայն մանկական հագուստ են հասցրել վերցնել իրենց հետ, ողջ ունեցվածքը մնացել է ադրբեջանցիներին։
Արցախում Արմենն անասնապահությամբ էր զբաղվում, հող մշակում։ Այսօր ուրիշի հոտն է արածեցնում։ «Հովիվ եմ, որը անասուններին տանում է արածելու։ Բայց չգիտեմ՝ որն է հիմա մեր տարածքը, գոնե մի ցանկապատ լիներ», – ասում է Արմենը։ Արոտավայրերի խնդրից բացի, մեծ է նաև գերի ընկնելու վտանգը։
Արմենի ընտանիքն Արցախից այստեղ եկած միակ ընտանիքը չէ։ Դեռ լուծված չէ ամենագլխավոր հարցը` ինչպես և որտեղ նրանք պետք է շարունակեն ապրել։
«Մի ամսից երեխաներս փողոցում կմնան։ Ինչ–որ բան առնելու հնարավորություն այսօր չկա։ Միակ խնդրանքը պետությանը` 4 երեխաներին տանիք տան, ու մենք կփորձենք ամեն ինչ զրոյից սկսել»,– պատմում է Արմենը։
Պատերազմին մասնակցելու է եկել Ռուսաստանից
Գյուղում հանդիպեցինք նաև 21 տարեկան Մհեր Դավեյանին։ Ծնունդով Շիրակի մարզից է։ Երբ սկսվեց պատերազմը, Ռուսաստանում էր` մեկնել էր գումար աշխատելու։ Հոկտեմբերի վերջին հայրենիք վերադարձավ, զորակոչվել է որպես պահեստազորային և ներգրավվել գյուղի բնակիչներից կազմված կամավորական ջոկատում։
«Ես այս գյուղից չեմ, բայց պաշտպանել եմ այն, դրա համար կամա թե ակամա մտածում եմ նրա ապագայի մասին։ Եթե այսօր այստեղ սահման գծեն, մարդիկ ոչինչ չեն կարողանա անել` եթե չեզոք տարածք լինի, փշալարեր, ականապատ դաշտեր` մարդիկ չեն կարողանա անասուն պահել»,– ասում է Մհերը։
Երիտասարդը մտադիր է Ռուսաստան վերադառնալ` այստեղ աշխատանք չկա։ Եթե մնալու, հայրենիքում աշխատելու հնարավորություն լիներ, նա միայն ուրախ կլիներ։
Մհերը զայրացած է, որ «պատերազմը փաստացի շարունակվում է, իսկ մարդիկ մայրաքաղաքում իրենց աթոռների համար են պայքարում»...
Պատերազմի հետևանքով Ադրբեջանի ենթակայության տակ անցան ԼՂՀ որոշ շրջաններ։ Այնուհետև սկսվեց Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանների հստակեցման գործընթացը, ինչը մեծ դժգոհություն առաջացրեց Սյունիքի սահմանամերձ բնակավայրերի բնակիչների շրջանում։ Այնտեղ բողոքի ակցիաներ սկսվեցին, քաղաքացիները փակեցին ճանապարհները` պահանջելով լուծել սահմանների և անօրինական սահմանագծման խնդիրը, որը զրկում է իրենց իրավունքներից, տներից ու անվտանգությունից։
Իրավիճակը հատկապես սրվեց Կապան–Գորիս ճանապարհահատվածի, ինչպես նաև Ճակատեն, Դավիթ Բեկ, Որոտան և Շուռնուխ գյուղերի պատճառով։