Այն ամենից, ինչով սիրում ենք պարծենալ, այսօր քիչ բան է մնացել, սակայն արձանագրենք, որ Հայաստանում երբեք չեն էլ եղել սթափարաններ։
Սա հիշեցի, որովհետև տարեվերջին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը երկրում մասնագիտացված հաստատությունների համակարգի (սթափարանների) վերականգնման մասին օրենք ստորագրեց։ Հիշեցի նաև այն պատճառով, որ վերջին շրջանում մեզ բաժին հասած անախորժություններն ու դժբախտություններն անհնար է խլացնել օղիով, միայն ավելի կսաստկանա ցավը։
Չեմ կարող ասել, որ համատարած սթափ մարդկանց երկրում ենք ապրում, բայց մեզ մոտ քիչ է պատահում, որ մարդը խմի գիտակցությունը կորցնելու աստիճան։ Օտարերկրյա հյուրերը հարցնում են՝ ինչպե՞ս է դա հաջողվում։
Այսպես, -համբերատար բացատրում էի ես, –խիստ գինովցած վիճակում երբեք չեն թողնի փողոց դուրս գաս, կպառկեցնեն տանը մինչև ուշքի գաս։
Իսկ եթե ռեստորանո՞ւմ ես խմել։
-Այդ դեպքում էլ տուն կճանապարհեն, – ասում էի ես, և դա ճշմարտություն էր։
Հայկական խնջույքների ևս մեկ առանձնահատկությունը, որը թույլ է տալիս քիչ թե շատ ամուր կանգնած մնալ երկու ոտքի վրա, երկար ու գունավոր կենացներն են, որոնք ժամանակ են ձգում։ Դրանց ընթացքում, «արագ խմենքի» փոխարեն, կարելի է մի քանի բաժակ բաց թողնել։ Դե իհարկե՝ նաև գինու, օղու, կոնյակի որակը. դրանք սկսեցին կեղծել 80-ականների սկզբից, իսկ մինչ այդ ամեն ինչ արդար էր, խղճով, պետական չափորոշիչներին համապատասխան։
Վովա Նազարյանի հայկական ժամը, կամ ինչ հիշատակ մնաց հրետակոծված Երասխից
Միխայիլ Գորբաչովի ձեռնարկած հակաալկոհոլային արշավը Հայաստանին շրջանցեց. հանրապետության այն օրերի ղեկավար Կարեն Դեմիրճանը փրկեց խաղողի այգիները ոչնչացումից, ԽՍՀՄ ներքին գործերի նախարար Եվգենի Պատալովը հրամայեց սթափարաններ բացել, սակայն առողջապահության նախարարության նրա գործընկեր Էմիլ Գաբրիելյանն արձանագրեց, որ ըստ էության, բժիշկ–նարկոլոգներին վճարելու կարիք չկա. պացիենտների լիարժեք բացակայության պատճառով սթափարանները դատարկ էին, և շուտով դրանք փակվեցին։
Այնուամենայնիվ հայերը շարունակեցին խմել. բոլորից շատ, ինչպես ընդունված է համարել, Գեղարքունիքի մարզում, որտեղ ձմեռը երկար է ու ցուրտ, թեև տարվա մյուս եղանակներին էլ այնտեղ լրիվ սթափ մարդիկ այդքան էլ շատ չեն։
-Առավոտյան օղին ոչ միայն վնասակար է, այլև օգտակար», – խաշ հյուրասիրելով ինձ բացատրում էր Գավառի հողին սերտաճած խանութի փոխտնօրեն Արմենակ Թոռչյանը և իհարկե իրավացի էր։
-Գրականությունը լինում է խորհրդային, հակախորհրդային և գրական, – Քարահունջ եկած բաժակակիցներին լուսավորում էր գրականության տեղի ուսուցիչը՝ ճշգրտելով, որ ամբողջ աշխարհին հայտնի թթի օղին ոչ միայն սթափեցնում է ուղեղը, այլև թույլ տալիս ոչ ստանդարտ մտածել։
Հայկական ԽՍՀ մարզական կոմիտեի նախագահ Մարատ Նուրիջանյանը «Անի» ռեստորանում դստեր հարսանյաց հանդեսի ժամանակ ռիսկի գնաց և խախտեց հակաալկոհոլային օրենքը, ինչի համար պատասխան տվեց սեփական պաշտոնից զրկվելու գնով։
- Իսկ այլկերպ ինչպե՞ս շնորհավորել նորապսակներին, – Կենտկոմի բյուրոյի ժամանակ հարցրեց Նուրիջանյանը երկրորդ քարտուղար պարոն Կոչետկովին։
-Իսկ ինչո՞վ է «Բուրատինոն» (խմիչք) վատը, – հարցին հարցով պատասխանեց պարոն Կոչետկովը։
Նույն այդ տարում Ծաղկաձորի համանուն ռեստորանում նշում էին ընկերոջս` ոստիկանության գնդապետ Վիտալի Բոգոմազովի ծննդյան օրը։ Լսելով, որ ոգելից խմիչք չի լինելու՝ չհավատացի։ Բայց սեղանին ալկոհոլ իսկապես չկար, սակայն ոչ քաղցր սեղանի համար բավական շատ էին թեյնիկները` թեյ թրմելու համար՝ արշավային, էլեկտրական, էլ չեմ խոսում սեղանի կենտրոնում դրված ինքնաեռի մասին։ Այդ կոնսպիրատիվ «տարաների» պարունակությունը շատ արագ բարձրացրեց բոլորի տրամադրությունը, սակայն ամեն ինչ բարեհաջող ավարտվեց` առանց տույժերի և հեռացումների։
Հայերը գերմանացի լրագրողի և Նապոլեոնի հուշերում, կամ մարտի դաշտն ու պատմության փոշին
Գավառի վերոնշյալ հնաբնակի խոսքերով ասած՝ հակաալկոհոլային տարիները ոչ միայն վնասակար էին, այլև օգտակար։ Այո, «չոր օրենքի» ժամանակներում պետությունն առաջին անգամ համաձայնեց նվազեցնել ալկոհոլից ստացվող եկամուտները, որոնք պետբյուջեում էական մաս էին կազմում (15-30 տոկոս)։ Մյուս կողմից, չկա չարիք առանց բարիք։
Վիճակագրական ծառայության հաղորդումներից․ հակաալկոհոլային որոշման գոյության շրջանում տարեկան 5.5 մլն նորածին հայտնվեց` նախորդ 20-30 տարիների ընթացքում ամենամյա ցուցանիշից 500 հազարով ավելի։ Ահա ևս մեկ փաստարկ` թույլ առողջությամբ երեխաների թիվը նախկինից 8 տոկոսով պակաս էր։ Տղամարդկանց կյանքի տևողությունն ավելացավ 2.6 տարով։ Ոչ պակաս կարևոր` նվազեց հանցագործության ընդհանուր մակարդակը։
«Չոր օրենքի» կողմնակի վատ ազդեցություն դարձավ թմրամոլությունը, սակայն այստեղ էլ մենք տարածաշրջանի և ԱՊՀ երկրների շարքում վերջին հորիզոնականներում էինք։ Դեռ երկու տարի առաջ, ինչպես Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում պատմում էր Հայաստանի գլխավոր նարկոլոգ Պետրոս Սեմերջյանը, մեր հանրապետությունում թմրանյութ էր օգտագործում մոտ 6 հազար մարդ, այն դեպքում, երբ հարևան Վրաստանում` 400 հազար, Իրանում` 3.5 մլն։
Ավելի թարմ տվյալներ, ցավոք, չունեմ, սակայն տարիքիցս ելնելով հիշում եմ այն, ինչը հայտնի է երևանցիների ոչ բոլոր սերունդներին։ Հիշում եմ, թե հեռավոր 50-ականներին որտեղ էին հավաքվում իմ ժամանակների թմրամոլներն ու «պլանի» առևտուր անում։ Չեք հավատա։ Նրանց հավաքատեղին հանրապետության դատախազության շենքի դիմացի այգին էր, ավելի կոնկրետ՝ այգու այն հատվածը, որտեղ 70-ականներին վառեցին «Անմար կրակը»` ի հիշատակ հայ հեղափոխական գործիչների:
... Կկարողանա՞նք արդյոք մենք մեր ծանր օրերին շարունակել ապրել առանց սթափարանների և կանեփին չտրվենք, որպեսզի ստիպված չլինենք նարկոլոգիական նոր դիսպանսերներ բացել։ Դա միայն մեզնից է կախված։ Ամեն ինչ լավ կլինի, երկար ապրեք։