Մոսկվա, 26 հոկտեմբերի – ՌԻԱ Նովոստի, Անդրեյ Կոց
Ընդարձակ, պաշտպանված, բարձր տեխնոլոգիական․ արդեն ամենամոտ ապագայում Ռուսաստանի զինված ուժերը կառավարման նոր օդային կետեր կստանան Իլ-96-400Մ երկար մագիստրալային ինքնաթիռի հիմքով։ Արևմուտքում դրանք անվանում են «ահեղ դատաստանի ինքնաթիռներ»։ Եթե հանկարծ Երրորդ համաշխարհային պատերազմ սկսվի, երկրի բարձրագույն զինվորական և քաղաքական ղեկավարությունը հենց «թռչող շտաբների» տախտակամածից է կազմակերպելու պաշտպանությունը և ղեկավարելու ցամաքային, օդային և ծովային զորքերը։ Այս դասի ինքնաթիռներ այսօր ունեն միայն Ռուսաստանը և ԱՄՆ-ն։ Դրանց առանձնահատկությունների և նշանակության մասին՝ ՌԻԱ Նովոստիի հոդվածում։
Փրկել հրամանատարությունը
Միջուկային տերությունների միջև հարաբերությունները ծայրահեղ լարված են։ Դիվանագետները փակուղում են հայտնվել, կողմերը հետ են կանչել դեսպաններին։ Զինված ուժերը բերվել են առավելագույն պատրաստականության։ Ռազմավարական ռմբակոծիչները բարձրանում են օդ, բալիստիկ հրթիռներով ատոմային սուզանավերը հասնում են օվկիանոս, շարժական գրունտային հրթիռային համալիրները դուրս են գալիս մարտական պարեկության երթուղիներ: Աշխարհը քարացել է Երրորդ համաշխարհայինի սպասումով։
Բարեբախտաբար, նման սցենարն առայժմ ընդամենը ֆանտաստիկայի ժանրից է։ Թե՛ Ռուսաստանում, թե՛ ԱՄՆ-ում հիանալի գիտակցում են, որ լայնամասշտաբ պատերազմը կարող է շատ արագ վերածվել միջուկայինի և հանգեցնել տասնյակ միլիոն մահերի։ Բայց զինվորականները միշտ էլ վատթարագույնին են պատրաստվում։ Երկու կողմերը ենթադրում են, որ նման հակամարտության մեջ առաջին հարվածը կգլխատի հակառակորդին, կզրկի նրան զորքերը ղեկավարելու և որևէ դիմադրություն կազմակերպելու հնարավորությունից։ Գլխավոր թիրախը ռազմական և քաղաքական կենտրոններն են։
Նման վտանգի դեպքում Ռուսաստանի ղեկավարությունը և Զինված ուժերի բարձրագույն հրամանատարական կազմը խիստ գաղտնիության պայմաններով կտեղափոխվի ռազմական օդանավակայան, որտեղ նրանց կսպասեն թևավոր հրամանատարական կետերը։ «Ահեղ դատաստանի ինքնաթիռների» անձնակազմի հիմնական առաջադրանքն է պետության առաջին դեմքերին դուրս բերել հարվածի գոտուց և նրանց հնարավորություն տալ պաշտպանությունը ղեկավարել օդից։
«Սա դեպի աշխարհի վերջ տանող քայլ է». ինչ կլինի, եթե ԱՄՆ–ն դուրս գա ՌՀՍ-3 պայմանագրից
Այդ հրամանատարական կետերի մարտական կայունությունն ապահովում են ուղեկցող կործանիչներն ու լցակայան-տանկերները։ Նմանատիպ մարտավարություն է մշակվել նաև ԱՄՆ-ում, դեռևս սառը պատերազմի տարիներին։
Երկար սպասված փոխարինումը
ՌԴ ռազմատիեզերական ուժերը «ահեղ դատաստանի» չորս Իլ-80 ինքնաթիռ ունեն` կառուցված Իլ-86 ուղևորատար ինքնաթիռների հիման վրա։ Հզոր էներգետիկ կառույցը, կապի ժամանակակից միջոցները, կենսապահովման համակարգերը թույլ են տալիս օդում գտնվել մի քանի օր շարունակ, բնական է՝ վերալիցքավորվելով։
Իր «նախորդից»՝ քաղաքացիական Իլ-80-ից, այն տարբերվում է բարձր «ճակատով»՝ ֆյուզելյաժի քթի հատվածում խոշոր վերադիր հատվածով, որտեղ տեղադրված են տարբեր ռադիոէլեկտրոնային սարքավորումներ։ Բացի այդ, Իլ-80-ում չկան իլյումինատորներ, որպեսզի անձնակազմն ու ուղևորները չկուրանան միջուկային պայթյունի բռնկումից: Պոչի մասում սուզանավերի հետ կապի համար նախատեսված մետաղական պարան-ալեհավաք է:
Իլ-80-ի մասին մանրամասն տեղեկությունները պետական գաղտնիք են։ Հայտնի է միայն, որ ինքնաթիռում տեղադրված են Զինված ուժերի բոլոր տեսակների կառավարման համար նախատեսված սարքավորումներ, նախատեսված են տարածքներ բարձրաստիճան ուղևորների աշխատանքի և հանգստի, լրացուցիչ տարաներ՝ վառելիքի պաշարի համար։ Ինքնաթիռը կարող է օդ բարձրանալ ցանկացած քաղաքացիական և ռազմական օդանավակայանից, այն համալրված է զանգվածային խոցման զենքերից պաշտպանող միջոցներով և կարող է գործել ինքնուրույն՝ վերահեռարձակման, կապի և նավիգացիայի համակարգերի վերգետնյա և արբանյակային սարքավորումների ոչնչացման դեպքում։
«Իսկական գազաններ են»․ վարձկանների չստացված «արձակուրդը» Ղարաբաղում
Սակայն Իլ-80-ները զորքերում շահագործվում են արդեն ավելի քան 15 տարի և սպառել են իրեն ռեսուրսի մեծ մասը։ Բացի այդ, բազային Իլ-86 ինքնաթիռները միջին մագիստրալային են․ դրանց թռիչքի գործնական երկարությունն ընդամենը 3800 կմ է, ինչը բավարար չէ օդային ղեկավարման կետի համար։ Ուստի Իլ-96-400Մ-ի ընտրությունը՝ որպես «ահեղ դատաստանի ինքնաթիռի» նոր հիմք, միանգամայն արդարացված է։ Այս ինքնաթիռի թռիչքի հեռավորությունն առավելագույն ծանրաբեռնվածության դեպքում մոտ 9000 կիլոմետր է։
«Թռչող հյուրանոցներ»
ԱՄՆ-ի Զինված ուժերում չորս E-4B Nightwatch («գիշերային պարեկ») ինքնաթիռ կա՝ ստեղծված Boeing-747 ինքնաթիռի հիման վրա։ Յուրաքանչյուրը վերցնում է մինչև 100 ուղևոր և պարբերական լիցքավորման դեպքում կարող է օդում գտնվել մինչև մեկ շաբաթ։ Е-4B-ները պաշտպանված են միջուկային հարվածի խոցման գործոններից և հագեցած են ժամանակակից ռադիոէլեկտրոնային սարքավորումներով։
Ամերիկյան «ահեղ դատաստանի» ինքնաթիռը, ըստ էության, թռչող հյուրանոց է։ Մի քանի օր շարունակ ինքնուրույն գործելու համար այնտեղ կա ամեն ինչ՝ խոհանոց, սանհանգույցներ, հանգստի գոտիներ, քնելու առանձնախցեր, խորհրդակցությունների սենյակ՝ սեղանով և ինն աթոռով, 29 աշխատատեղի համար նախատեսված կապի և հաղորդակցության գոտի և այլ տարածքներ։
Ինտերիերն աչքի է ընկում հարմարավետությամբ, իսկ սարքավորումները՝ բարձր էրգոնոմիկայով։ Թերևս հենց այդ պատճառով են ԱՄՆ-ի առաջին դեմքերը դասական նախագահական Air Force One ինքնաթիռների փոխարեն պարբերաբար հենց E-4B-ն ընտրում այլ երկրներ պաշտոնական այցի նպատակով երկար թռիչքների համար։
Պատրաստվում են հարվածի, կամ ինչու է ՆԱՏՕ–ն իր կողմը գրավում Հյուսիսային Մակեդոնիային
E-4B ինքնաթիռները զգալիորեն ավելի հին են, քան ռուսական Իլ-80-ը: Դրանք շահագործման են հանձնվել դեռևս 1970-ականներին։ 2015-ին ինքնաթիռների մի մասն անցել է հաղորդակցական սարքավորումների վերածրագրավորման և թարմացման ընթացակարգը: Ինքնաթիռները ստացել են բարձր արագությամբ ինտերնետ հասանելիություն, լայնաշերտ արբանյակային կապ, ինչպես նաև բարձր թողունակությամբ հատուկ պաշտպանված ալիքներ: E-4B-ի թռիչքի հեռավորությունը 11 հազար կիլոմետր է։
Բացի այդ, ամերիկացիներն ունեն 16 հատ E-6 ինքնաթիռ՝ նախատեսված ռազմավարական ատոմային սուզանավերի հետ կապի պահուստային համակարգի ապահովման, ինչպես նաև որպես ԱՄՆ ԶՈւ միացյալ ռազմավարական հրամանատության օդային հրամանատարական կետ ծառայելու համար։ Պատերազմի դեպքում այս ինքնաթիռները մարտական պարեկության դուրս կգան Ատլանտյան և Խաղաղօվկիանոսյան գոտիներում՝ կապ պահպանելով սուզանավերի և E-4B «ահեղ դատաստանի օդանավերի» հետ։