Արման Վանեսքեհյան, Sputnik Արմենիայի քաղաքական վերլուծաբան
Իրանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Սաիդ Հատիբզադե. «Իրանը ԼՂՀ հակամարտությունը կարգավորելու ծրագիր ունի, որը թույլ կտա նաև թուլացնել իսլամական հանրապետության սահմանին անվտանգության ոլորտում առկա լարվածությունը»։
Իրավիճակն Իրանի համար պակաս վտանգավոր չէ, որքան բուն հակամարտող կողմերի համար
Այն, որ Իրանը կարձագանքի արցախյան հակամարտության գոտում իրավիճակի կտրուկ սրացմանը, դժվար չէր կանխատեսել։ Բնական է՝ իրավիճակի ցանկացած էսկալացիա Իրանի պետական սահմանի մերձակայքում Թեհրանում մտահոգություն է առաջացնում։ Իրանցիներն իսկզբանե պատրաստ էին բավական վճռական արձագանքել, քանի որ այդ երկրի համար ներկայիս իրավիճակում սահմանի ողջ երկայնքով կայունությունը գոյատևման համար անհրաժեշտ պայման է։ Պետք չէ մոռանալ, որ Թեհրանը երաշխավորված չէ իրանական խնդիրը Վաշինգտոնի և Թել Ավիվի կողմից ուժային մեթոդով լուծելու փորձերից։ Համենայնդեպս, միջնաժամկետ հեռանկարում։
Հենց սրանով էլ պայմանավորված են իրանական կողմի հայտարարությունները, որոնք հնչեցին Արցախում մարտական գործողությունների վերսկսումից հետո։ Առավել ևս, որ մարտական բախումների ընթացքում ադրբեջանական մի քանի արկ հայտնվել ու պայթել են Իրանի տարածքում։ Այնտեղ է ընկել նաև Արցախի ՊԲ–ի խոցած ադրբեջանական ռազմական ուղղաթիռը։
Իրանական ՀՕՊ–ի խոցած ադրբեջանական ԱԹՍ–ն, որը հայտնվել էր իրենց տարածքում, ինչպես նաև Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի ծանր զրահատեխնիկայի տեղափոխումն անմիջապես պետական սահմանի մոտ, վկայում է, որ Թեհրանն արդեն պատրաստ է կտրուկ արձագանքել Արցախում իրավիճակի փոփոխությանը։ Եվ դա հասկանալի է. անկարգությունների հավանականությունը Իրանի հյուսիսային շրջաններում, որոնք գերազանցապես բնակեցված են թուրքալեզու բնակիչներով, չի կարող չմտահոգել երկրի ղեկավարությանը։
Իրանին մտահոգում է նախիջևանյան հատվածում ահաբեկիչների ներկայության հանգամանքը. իրանագետ
Մյուս կողմից, հասկանալի է, որ հենց այնպես Իրանը չի մտնի թեկուզ իր տան շեմին ընթացող կռվի մեջ։ Մենթալիտետն այլ է։ Բացի այդ, իրանական դիվանագիտությունն ավանդաբար գերադասում է յոթ անգամ չափել մեկ անգամ կտրել, ևս մի քանի անգամ ծանրութեթև անել բոլոր հարցերը, և նոր դրանից հետո միայն կոնկրետ արտաքին քաղաքական քայլեր ձեռնարկել։ Դրանում է իրանական դիվանագիտության էությունն ու հաջողության գրավականը, որը դեռ գոյատևում է, անկախ ԱՄՆ–ի խստագույն քաղաքական և տնտեսական ճնշման։ Այս է պատճառը, որ իսկզբանե պետք չէր խաբվել ԼՂՀ հակամրտության գոտում մարտական գործողությունների վերսկսման վերաբերյալ Իրանի ղեկավարության թվացյալ անտարբերությունից։
Թեհրանը բոլորին «հավասար առաջարկ» ունի
Սահմանի մոտ մարտական գործողությունների միայն ութերորդ օրը Իրանի ԱԳՆ–ն հանդես եկավ պաշտոնական հայտարարությամբ, այն էլ բարձրագոչ, եթե չասենք, սենսացիոն հայտարարությամբ։ Իրանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Սաիդ Հատիբզադեն բառացիորեն ասաց հետևյալը. «Իրանը ԼՂՀ հակամարտությունը կարգավորելու ծրագիր ունի, որը թույլ կտա նաև թուլացնել իսլամական հանրապետության սահմանին անվտանգության ոլորտում առկա լարվածությունը»
Այ քեզ բան, ո՛չ ավել ո՛չ պակաս. «հակամարտության կարգավորման ծրագիր»։ Ճիշտ է, իր հայտարարության մեջ Իրանի ԱԳՆ–ն, ինչպես ասում են, բոլորին «հավասար առաջարկ արեց»։ Ի հեճուկս Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի վերջերս արված հայտարարության, որը խնդրի լուծումը «տեսնում» է ռազմական ճանապարհով, Թեհրանը նման հնարավորություն չի տեսնում։
Բացի այդ իրանական դիվանագիտությունն ասում է, որ արդեն իսկ մշակված ծրագրի հիմքում «Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության» դրույթն է ընկած, ինչն առաջին հայացքից որևէ կերպ ձեռք չի տալիս Արցախին ու Հայաստանին։ Սակայն եթե խորանանք ոչ վաղ անցյալի մեջ, ապա կարելի է հիշել, որ իրենց հայտարարություններում և՛ Երևանը, և՛ Ստեփանակերտը բազմիցս հայտարարել են, որ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության հետ իրենք գործ չունեն, չէ՞ որ Արցախը երբեք էլ չի եղել անկախ Ադրբեջանի կազմում։ Իսկ 2000-ականներին ժամանակի միջազգային հանրությունը ընդունել է 1918 թվականի ադրբեջանական սահմանները, երբ Արցախը հաստատ այդ երկրի կազմում չէր։ Այնպես որ եթե իսկական կռիվ սկսվի միջազգային իրավական մակարդակով, դեռ հարց է, թե ով կհաղթի։
Թեև հիմա իրավական նրբությունների ժամանակը չէ, քանի որ հակամարտության գոտում մարդիկ են զոհվում. ոչ միայն զինծառայողներ, այլև՝ խաղաղ բնակիչներ։ Բացի այդ, Անկարայի և Բաքվի կտրուկ ու անկանխատեսելի քայլերի արդյունքում ստեղծված իրավիճակն էլ այնքան վտանգավոր է տարածաշրջանի ու միջազգային հանրության համար, որ անհրաժեշտ է նախևառաջ կանգնեցնել լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունները։
Իրանը պատրաստ է միջնորդ լինել Ղարաբաղի հարցով բանակցություններում. Զարիֆ
Վստահորեն կարելի է ասել, որ Իրանի համար, ինչպես արդեն նշեցինք, ստեղծված իրավիճակը վտանգ է ներկայացնում և հասկանալի է, որ Թեհրանն անպայման ակտիվ գործողությունների կդիմի, նույնիսկ հակամարտող կողմերի վրա լուրջ ճնշման գնով։ Իրանցիները, ինչպես և նշված էր ԱԳՆ հայտարարության մեջ, փորձում են մեղմել լարվածությունը սեփական սահմանների մոտ։
Իրանի և Ադրբեջանի միջև սակարկությո՞ւն է սկսվել
Գրեթե բոլոր փորձագետները, իրանագետները նշում են, որ մանրամասներ այն նախագծի վերաբերյալ, որը Թեհրանը մտադիր է առաջարկել հակամարտող կողմերին դեռ հայտնի չէ։ Եվ զարմանալ պետք չէ. ծրագիրը դեռ միայն ԱԳՆ-ի մակարդակով է կազմված։ Սակայն մասնագետներն իրենց վարկածներն ունեն։
Օրինակ, վերլուծաբանները կարծում են, որ ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը տեղյակ է այդ գործընթացին։ Դատում են, ամենայն հավանականությամբ, ըստ նրա, որ մի քանի օր առաջ ՌԴ և Իրանի արտգործնախարարներ Սերգեյ Լավրովն ու Մոհամադ Ջավադ Զարիֆը, հեռախոսազրույց են ունեցել և մանրամասն քննարկել իրավիճակն արցախյան հակամարտության շփման գծում։
Բացի այդ հայտնի է, որ վերջին օրերին և՛ Լավրովը, և՛ Զարիֆը մի քանի անգամ հեռախոսազրույց են ունեցել Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարներ Զոհրաբ Մնացականյանի և Ջեյհուն Բայրամովի հետ։ Բնականաբար բանակցությունների մանրամասները հայտնի չեն, սակայն կարելի է ենթադրել, որ խոսքը հրադադարին ուղղված որոշակի իրական քայլերի մասին է։
Հարկ է կրկին հիշել Ալիևի վերջերս արված հայտարարությունն այն մասին, որ ամեն դեպքում արցախյան հակամարտության ռազմական լուծում գոյություն ունի։ Ըստ ամենայնի, Թեհրանն արդեն սկսել է շփումները Բաքվի հետ իր ծրագրի իրականացման համար։ Այլապես Ադրբեջանի նախագահի այս դիրքորոշումը կարող է միջազգային ասպարեզում լուրջ հարված հասցնել Բաքվի հեղինակությանը։
Չէ՞ որ նման մոտեցումներ վերջին տարիներին ունի Թուրքիան, որն այսօր ամենևին էլ չի վայելում միջազգային հանրության համակրանքը։ Ավելին, կարելի է չկասկածել, որ արցախյան պլացդարմում իր վարքի համար Անկարան դեռ ստիպված կլինի պատասխանել արտաքին քաղաքական դաշտում։ Բաքվում դա չհասկանալ չեն կարող։
Այդ է պատճառը, որ Ալիևի կտրուկ արտահայտությունը, ամենայն հավանականությամբ, պետք է դիտարկել միայն այն գործընթացին նախնական նախապատրաստվելու տրամաբանության շրջանակում, որի մասին խոսում է Իրանի ԱԳՆ ներկայացուցիչը իր պաշտոնական հայտարարության մեջ։ Համենայնդեպս, արդեն հասկանալի է, որ Թեհրանն այժմ երկար չի ձգձգի։ Չէ՞ որ իր սահմանների մոտ իրավիճակն իսկապես պայթյունավտանգ է։