Արևմտյան Հայաստանի Մուշ քաղաքում 2012-ին ծանոթացա Հայրեթին անունով մի հայի հետ, որը, հետո պարզվեց` այնքան էլ Հայրեթին չէ։
Մշեցի Սերոբ․ այդպես են նրան կոչում տեղացի հայերը։
Սերոբի հայրը ծնվել էր 1908-ին։ Ապրում էր նաև 2012-ին։ Բախտ ունեցա ծանոթանալ պատմական Հայաստանում ապրող ու սեփական աչքերով պատմական բազմաթիվ իրողություններ տեսած մեր հայրենակցի հետ։
Ջեմիլ Արքաշը թեև 2012-ին 106 տարեկան էր, բայց ոտքի վրա էր։ Ավելին` սիրում էր երեկոյան քայլել Մուշի փողոցներով, նույնիսկ որդուն հաճախ խնդրում էր իրեն դաշտ տանել՝ Մշո դաշտ։ Այնտեղ կարծես յուրատեսակ կապ էր ստեղծվում Ջեմիլի և նրա նախնիների միջև։ Այդպես էր 2012-ին, նույն սովորությունը պահպանել էր նաև 2018-ին՝ 110 տարեկան հասակում։ Աղոտ, բայց հիշողության մեջ մնացել էին հայերեն բառեր ու բառակապակցություններ՝ իմալ իս, ուր կէրթաս, ինչ կէնիս։
«Կոտորածների ժամանակ մենք կորցրինք բոլոր հարազատներին: Հետո ինձ պահեցին մի քուրդ ընտանիքում, ասացին, որ ես քուրդ եմ: Չնայած ինձ ամեն կերպ դաստիարակում էին քրդական ոգով, բայց ես հիշում էի, որ քուրդ չեմ, ի վերջո հայ եմ, ու հետո դա ինձ ստիպեց, որ երեխաներիս անունները հայկական դնեմ: Ես պետք է հավատարիմ մնայի իմ արմատներին։ Շատ բան չեմ հիշում կոտորածի օրերից։ Ես 7-8 տարեկան երեխա էի։ Հիշում եմ միայն, որ բոլորս փախչում էինք աջ ու ձախ` ով որտեղ թաքնվելու հնարավորություն ուներ, քանի որ բոլոր հայերին անխնա սպանում էին սրերով։ Ես արդեն չեմ հիշում, թե ինչպես ընկա խոտերի մեջ ու մնացի այնքան, որ քրդերը ինձ գտան ու պահեցին իրենց տանը»,-պատմում էր Ջեմիլը։
Նրա որդիներից մեկը՝ Սերոբը, ամուր էր կառչած ազգային արմատներին։ Կապեր էր հաստատել Հայաստանի Հանրապետության ու սփյուռքի բազմաթիվ հայերի հետ, սովորում էր հայերեն, Մուշ այցելող յուրաքանչյուր հայի հրավիրում իր տուն։
«Պապիս կնոջը թուրքը խլել է ու իր հարճը սարքել». ֆիդայի Սարգսի թոռը փնտրում է ազգականներին
50-ամյա մշեցի հայը չէր թաքցնում, որ հայ լինելը Թուրքիայում վտանգավոր է, բայց և պատվաբեր։ 2018-ի գարնանը Սերոբը հպարտորեն մատնանշում էր Մուշում իրենց ազգային ինքնության մասին խոսող հայերի օրեցօր ավելացումը։
Այնտեղ նույնիսկ հայկական ավանդական ռազմապարեր էին պարում մշեցիները՝ այդկերպ դիմավորելով Արևելյան Հայաստանից իրենց այցելող հայրենակիցներին։
Մի օր բոլորս վերադառնալու ենք. ծպտյալ հայերն ու Արմեն Բաքըրջըօղլուի հայկական ընտանիքը
2019-ի գարնանը Սերոբը Երևանում էր։ Օրեր առաջ 111 տարեկան հասակում մահացել էր հայրը՝ Ջեմիլ Արքաշը։ Ինքն էլ անվստահությամբ ասաց, որ վախենում է՝ այլևս չտեսնի Երևանը, քանի որ հիվանդ է, ծանր հիվանդ։
2019-ի ամռանը Մուշի հայերից նամակ ստացա, որ հավերժի ճամփորդ է դարձել նաև Սերոբը՝ զավակներին ընդամենը մեկ պատգամ թողնելով՝ չմոռանաք, որ հայ եք. Հայաստանը մի օր մշեցիներին էլ տեր կկանգնի։
«Ես չմոռցերիմ հայերեն, կխոսամ». Սասունի հայերն ու նրանց ամուսնության չգրված օրենքները