Բեյրութում ամոնիումի նիտրատի պայթյունից հետո Հայաստանում շատերը հիշեցին, որ մեր երկրում էլ են վտանգավոր քիմիական նյութեր են պահվում։ Հիմնական ուշադրությունն ուղղվեց Վանաձորի չգործող քիմիական գործարանին, բայց պարզվեց, որ դա ամենևին էլ միակ տեղը չէ, որտեղ բնակչության համար սպառնալիք հանդիսացող նյութեր են պահվում։
Sputnik Արմենիայի հարցմանն ի պատասխան ԱԻՆ-ը տրամադրեց երկրի տարածքում գտնվող պահեստարանների ցուցակը, և «Վանաձոր Քիմպրոմը» դրանցից ամենավտանգավորը չէ։
«Վանաձոր Քիմպրոմ» գործարան
1929թ․-ին հիմնադրված, բայց այսօր «մեռած» քիմիական կոմբինատը սնանկության գործընթաց է սկսել։
Ընդամենը մեկ տարի առաջ ՀՀ արտակարգ իրավիճակների նախարար Ֆելիքս Ցոլակյանը խոստովանեց, որ «Վանաձորի Քիմպրոմի» ապամոնտաժումը հղի է բնապահպանական ռիսկերով։
Լիբանանի մայրաքաղաքում տեղի ունեցած ողբերգությունից հետո ԶԼՄ-ներում և սոցցանցերում կրկին արդիական դարձավ հսկա գործարանում պահվող նյութերի վտանգավորության հարցը։ ՀՀ ԱԻՆ-ը և տեղական իշխանությունները շտապեցին հանգստացնել բնակչությանը` հայտնելով, որ դրանց մեծ մասը վաճառված է, իսկ մնացած մասը ոչ մի վտանգ չի ներկայացնում։
Տեղում ստուգումներ իրականացնելու մեկնեցին Քաղաքաշինության տեխնիկական և հրդեհային անվտանգության տեսչական մարմնի և ԱԻՆ-ի աշխատակիցները։ Տարաները, որոնց մեջ պահվում են քիմիական նյութերը, ցույց տվեցին ԶԼՄ-ներին։
Մարզպետարանը հրապարակեց սնանկացման գործով կառավարիչ Կարեն Ասատրյանի պարզաբանումն այն մասին, որ գործարանի 4 հատուկ տարողություններում պահվում է մոտ 2 տոննա ամոնիակ և 0,5 տոննա ծծմբական թթու։ Չորս տարողությունները անվտանգության համակարգով միացված են հինգերորդ պահեստային տարողությանը։
Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում Ասատրյանը հաստատեց, որ գործարանի տարածքում պայթյունավտանգ նյութեր գրեթե չեն մնացել։
«Այնտեղ եղած ամոնիակը մնացորդներն են` մոտ 1,5-2 տոննա։ Բացի այդ, այն ցնդելու հատկություն ունի»,-ասաց Ասատրյանը` նշելով, որ մնացած մասը վաճառվել է։
Բացի այդ, նրա խոսքով, տարողություններում մնացած ամոնիակը կարող էր խառնվել ջրին` այդպիսով դառնալով պակաս թունավոր։
Քաղաքաշինության տեխնիկական և հրդեհային անվտանգության տեսչական մարմնի ներկայացուցիչ Ելենա Զոհրաբյանն իր հերթին նշեց, որ «Վանաձոր-Քիմպրոմի» և «Նաիրիտի» բոլոր պահեստարաններում ստուգումները սովորաբար անցկացվում են տարեկան պլանի համաձայն՝ եռամսյակ առ եռամսյակ։
«Բայց Լիբանանի իրադարձություններից հետո մենք խախտեցինք սովորական գրաֆիկը և արտահերթ ստուգեցինք խոշոր պահեստարանները»,-ասաց Զոհրաբյանը։
Ստուգումների մի մասն ավարտված է, մյուս մասը` դեռ ընթացքի մեջ։
«Նաիրիտ» կաուչուկի գործարան
2017թ․-ին Երևանի «Նաիրիտ» կաուչուկի գործարանում պայթյուն տեղի ունեցավ, և հրդեհ բռնկվեց։ ԱԻՆ-ի տվյալներով՝ 4 երկաթբետոնյա տարայում (յուրաքանչյուրը՝ մոտ 100 խմ) այրվում էր էթինոլ (լաք) տեսակի քիմիական նյութ:
2020թ․-ի մայիսին հայտնի դարձավ, որ «Նաիրիտ» գործարանում գտնվող վտանգավոր քիմիական նյութերը մնացել են առանց ԱԻՆ-ի վերահսկողության։
Sputnik Արմենիայի հարցմանն ի պատասխան ԱԻՆ-ից հայտնեցին, որ վտանգավոր քիմիական նյութերի սպասարկումը սնանկության գործով կառավարչի պարտականությունն է։ Այդ աշխատանքն իրականացնում են հատուկ աշխատակիցները, որոնք աշխատավարձ են ստանում Հայաստանի կառավարությունից։
«Հնարավոր արտակարգ իրավիճակներին արագ արձագանքելու համար ԱԻՆ-ը «Նաիրիտի» տարածքում տեղակայել է հրշեջ-փրկարարների մեկ մարտական հաշվարկ, որը հագեցած է անհրաժեշտ տեխնիկական միջոցներով»,-ասվում է հաղորդագրության մեջ
«Նաիրիտի», ինչպես նաև «Վանաձոր-Քիմպրոմի» սնանկության գործով կառավարիչ Կարեն Ասատրյանը հայտնեց, որ վտանգավոր նյութերը պահվում են ազոտի «բարձիկի» մեջ (տարողության ազատ ծավալը պարբերաբար կամ մշտապես լցվում է ազոտով – խմբ․)։
«Հիմնական վտանգն այնտեղ ներկայացնում են հրդեհավտանգ նյութերը։ Դրանք մեր մասնագետների շուրջօրյա հսկողության տակ են։ Մոնիտորինգ է իրականացվում, ԱԻՆ-ի խումբը մշտապես գտնվում է տեղում»,-ասաց Ասատրյանը։
Ինչ վերաբերում է ծավալներին, ապա այնտեղ մոտ 1500 տոննա հրդեհավտանգ նյութեր կան` ներառյալ էթինոլը։ Մի մասը կարելի է վաճառել արտասահմանում, պարտադիր չէ դրանք վերամշակել։
Ասատրյանը նպատակահարմար չի համարում Վանաձորի կոմբինատի ու «Նաիրիտի» վերագործարկումը. հումք չկա, էներգակրիչները թանկ են, սարքավորումները ֆիզիկապես և բարոյապես հնացել են։
Այլ հարց է, եթե գործարկվեն առանձին արտադրամասեր, որոնց արտադրանքը կարող է պահանջված լինել։ Օրինակ՝ կաուստիկ սոդայի և քլորի արտադրությունը։ Դրա համար կան թե՛ տեխնոլոգիաներ, թե՛ հումք, թե՛ մասնագետներ։ Բայց այդ ամենը պետք է տեղի ունենա Երևանի և Վանաձորի սահմաններից դուրս։
Նուբարաշենի թունաքիմիկատների գերեզմանոց
Առաջին երկու դեպքերում թունաքիմիկատներն առաջացել են որպես գործարանների գործունեության հետևանք։ Իսկ ահա Նուբարաշենի թունաքիմիկատների գերեզմանատունը ստեղծվել է, երբ 1970-ականներին Հայաստանում արգելվել է վտանգավոր քլորօրգանական պեստիցիդների օգտագործումը։
80-ականների սկզբին դրանք թաղելու համար Հայաստանում հատուկ տարածք առանձնացվեց, որը, ինչպես պարզվեց, սողանքային գոտում էր գտնվում։
Երևանի քաղաքապետարանի զարգացման 5-ամյա ծրագրում թունաքիմիկատների գերեզմանոցը նշված է որպես «խնդիր, որը սպառնում է վարչական շրջանի (Նուբարաշենի – խմբ․) բնակչության առողջությանը»։
Բայց եթե «Նաիրիտ» և «Քիմպրոմ» գործարաններում վերահսկողության պարտականությունները կատարում է սնանկության կառավարիչը, ապա այս դեպքում ամեն ինչ այնքան էլ պարզ չէ։
Շրջակա միջավայրի նախարարությունից Sputnik Արմենիային հայտնեցին, որ նման օբյեկտներում ստուգումներ և վերահսկողություն իրականացնելու լիազորություններից իրենց զրկել են դեռ երեք տարի առաջ։
«Այս բոլոր գործառույթները փոխանցվել են Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնին։ Նախարարությունը, օրինակ, թափոնների կառավարման քաղաքականությունն է մշակում»,-ասաց նախարարության մամուլի քարտուղար Դավիթ Գրիգորյանը։
Առանձին հարցում ուղարկեցինք նախարարություն՝ խնդրելով հայտնել քիմիական թափոնների ոչնչացման, վերամշակման և պահպանման պայմանների բարելավման ծրագրերի մասին։
Գրիգորյանի խոսքով՝ նախարարությունը տեսչական մարմնին կարող է դիմել որևէ ահազանգ ստանալուց հետո, կամ եթե
«Շրջակա միջավայրի մոնիթորինգի և տեղեկատվության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ը վտանգավոր նյութի խտացում արձանագրի:
Մենք, բնականաբար, դիմեցինք Բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմին։ Մամուլի քարտուղար Նաիրա Աղաբաբյանը Sputnik Արմենիային հայտնեց, որ նման օբյեկտներում ստուգումներ են իրականացվում, եթե դիմումներ ու բողոքներ են լինում։
«Դրանց հաշվառումը փորձեք պարզել Շրջակա միջավայրի նախարարությունից և ԱԻՆ-ից»,-առաջարկեց կառույցի ներկայացուցիչը։
Հարցին, թե վերջին մեկ տարվա ընթացքում ստուգումներ եղել են, օրինակ, Նուբարաշենի քիմիկատների գերեզմանոցում, չպատասխանեցին՝ խնդրելով գրավոր հարցում ուղարկել։
Սակայն պարզվեց, որ Նուբարաշենի խնդրով և լուծման մշակմամբ իշխանությունների հետ միասին զբաղվում է ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի և Գլոբալ էկոլոգիական հիմնադրամի «Ժամկետանց պեստիցիդների պաշարների ոչնչացում և կայուն օրգանական աղտոտիչներով (ԿՕԱ) աղտոտված տարածքների աղտազերծում` քիմիկատների անվտանգ կառավարման միջոցառումների շրջանակներում» ծրագիրը։
Ծրագրի համակարգող Գայանե Ղարագեբակյանը հայտնեց, որ գերեզմանոցի վերաբերյալ վերջնական որոշում դեռ չի ընդունվել։ Առաջիկայում պետք է կայանա նախագծի ղեկավար կազմի խորհրդակցությունը, ինչից հետո շատ բան պարզ կդառնա։
Թունաքիմիկատների գերեզմանոցի և շրջակայքի այսօրվա վիճակի մասին Sputnik Արմենիային պատմեց «Հայ կանայք հանուն առողջության և առողջ շրջակա միջավայրի» ՀԿ-ի նախագահ Ելենա Մանվելյանը, որը երկար է զբաղվել այդ խնդրով։
Նրա խոսքով՝ այստեղի թափոնների մեծ մասը քլոր պարունակող են (մոտ 60%)․ ԴԴՏ՝ դիքլորդիֆենիլտրիքլորմեթիլմեթան, հեքսաքլորցիկլոհեքսան։ Կան նաև սնդիկ պարունակողներ, իսկ ֆոսֆոր պարունակողներն, ամենայն հավանականությամբ, արդեն քայքայվել են։
Արգելված և ժամկետանց թունաքիմիկատների մաքուր ծավալը կազմում է շուրջ 600 տոննա: Դրան ավելանում է 400 տոննա աղտոտված տարածքը (3-րդ աստիճանի)։ Այսպիսով՝ ընդհանուր առմամբ 1000 տոննա թունավոր զանգված:
Առողջության համար ռիսկերի մասին կարելի է դատել անգամ կենցաղային մակարդակում․ օրինակ՝ անձրևից հետո, երբ ամբողջ շրջակայքում քլոր պարունակող նյութերի սուր հոտ է տարածվում։ Այս գերեզմանոցը երկու անգամ քանդել են, և չնայած հիմա այն հողածածկ է, բայց դա բավարար պաշտպանություն չի ապահովում։
«Իհարկե, վտանգավոր է։ Կեղտաջրերն այդ ամենը տանում են ջրային ավազաններ։ Վտանգավոր է անգամ այդ նյութերի դուրսբերումը, որը նախատեսվում է իրականացնել օգտահանման ընթացքում։ Այնտեղ դրանք պետք է փաթեթավորել, ժամանակավոր պահեստարաններ ստեղծել, մինչև վերամշակման հարցի լուծումը։ Այնտեղից 10 մետր հեռու տեղակայված է մեր բացառիկ արգելոցը՝ ցորենի վայրի տեսակներով։ Դրանց կորուստն իսկական աղետ կդառնա»,-ասաց Մանվելյանը։
Գերեզմանոցին կողքին նաև ամառանոցային բնակավայր կա։
Ընդ որում` գերեզմանոցը տեղակայված է արգելոցից և ամառանոցներից վերև, իսկ դա նշանակում է, որ եթե ջուրը «լվանում» է գերեզմանոցը, ապա վտանգավոր նյութերը հոսում են ուղիղ դրանց վրա։
Գերեզմանոցը սողանքների գոտում է, անմիջապես աչքի է զարնում, որ հողն այստեղ չափազանց փխրուն է ու «հոսուն»։
«Հայգյուղքիմիա» արտադրական միավորման պահեստներ
Նմանատիպ պատկեր է նաև «Հայգյուղքիմիա» նախկին արտադրական միավորման 64 պահեստային տարածքներում։ Բնապահպանները պնդում են, որ պահեստներից շատերը խարխլված են, տանիքները քանդվել են, և քիմիական նյութերը պահվում են գրեթե բաց երկնքի տակ: Անգամ մի թեթև անձրևի դեպքում վտանգավոր նյութերը ջրի հետ տարածվում են շրջակայքում։
«Մենք ուսումնասիրություն ենք արել մի քանի վայրերում։ Մարդիկ բառացիորեն մի քանի մետր հեռու այգիներ են տնկում։ Մենք ուշադրություն դարձրինք, օրինակ, որ այստեղ բնակվող մի երիտասարդ ընտանիք արդեն մի քանի տարի է՝ չի կարողանում երեխա ունենալ։ Իսկ ԴԴՏ-ն հարվածում է հենց վերարտադրողական ֆունկցիային։ Իսկ նրանք, չնայած սուր հոտին, հող են մշակում այդտեղ»,-պատմեց Ելենա Մանվելյանը։
Նրա խոսքով՝ հետևանքներն իսկույն ի հայտ չեն գալիս, բայց թունավորումը խրոնիկ բնույթ է ստանում։ «Սա այն էկոլոգիան չէ, որը պետք է մեր երկրին»,– ասում է Մանվելյանը։
Ալավերդու մկնդեղի գերեզմանոցը
Ալավերդու Լեռնահանք (Մադան) շրջանում գտնվող մկնդեղի պահեստը կառուցվել է 1978-80-ական թվականներին՝ Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանի թափոնները պահելու համար։ Ընդ որում՝ գտնվում է հենց քաղաքի արվարձանում՝ քաղաքի վրա կախված։ Այս պահին, բնապահպանների խոսքով, պահեստ-գերեզմանոցը ողբալի վիճակում է։
Անհասկանալի իրավիճակ է նաև վերահսկողության հարցում․ հայտնի չէ, թե ով պետք է հետևի պահեստին։ Շրջակա միջավայրի նախարարության տվյալներով՝ Էներգետիկայի և բնական ռեսուրսների նախարարի հրահանգով 2015թ․-ին ACP (Armenian Copper Programme) ընկերությանը տրամադրվել է հանքային իրավունքի օբյեկտ համարվող տեղամասից հրաժարվելու հավաստագիր ։ Եվ 2018թ․-ից սկսած` հանքը (որի տարածքում է պահեստը) ընդերքի օգտագործման օբյեկտ չի հանդիսանում։
«Տարածքում կուտակված ընդերքօգտագործման թափոնները դիտարկվում են որպես տիրազուրկ/լքված»,-ասված է նախարարության հաշվետվության մեջ։
«Հայ կանայք հանուն առողջության և առողջ շրջակա միջավայրի» ՀԿ-ն՝ Մանվելյանի գլխավորությամբ, ժամանակին լաբորատոր ուսումնասիրություններ են իրականացրել չեխական Arnica կազմակերպության հետ։ Այնտեղ իսկապես մեծ քանակությամբ մկնդեղ կա, գերեզմանոցն արդեն կիսով չափ քանդված է և շարունակում է քանդվել։ Նրա խոսքով՝ դա Հայաստանի «թեժ կետերից» մեկն է։
Նշենք, որ 2018-19թթ․ Arnica-ն և նրա գործընկերները (CCMS և EcoLur) երկու ուսումնասիրություն են իրականացրել (հող և ջուր, մրգեր և բանջարեղեն)։ Հողի բոլոր փորձանմուշներում մկնդեղի պարունակությունը բարձր է եղել։
Sputnik Արմենիան հարցում ուղարկեց Arnica՝ խնդրելով հայտնել` վերոնշյալ գերեզմանոցը մկնդեղով թունավորման աղբյուր հանդիսանում է, թե ոչ։ Առայժմ պատասխան չենք ստացել։
Պահեստի մասին մեզ առավել մանրամասն պատմեց Ալավերդու բնապահպանական հարցերով զբաղվող «Օրհուս» կենտրոնի ղեկավար Անուշ Էվոյանը։ Նրա խոսքով՝ ալավերդցիները թափոնավայրը «մկնդեղի գերեզմանոց» են անվանում։
«Այդ եռահարկ տեխնիկական կառույցը ժամանակին պատկանել է այժմ չգործող պղնձաձուլական գործարանին։ Ժամանակին դա նորմալ բետոնե շենք էր, բայց 90-ականներին տեղի բնակիչները սկսեցին քանդել՝ ոսկի որոնելով»,-պատմեց Էվոյանը։
Թանկարժեք մետաղը նրանք ստանում էին այսպես կոչված շլամից՝ ապարախյուսից (հանքարդյունաբերական արտադրանքի ինժեներական մշակման թափոններ, կազմում են դրա ամենամանր, փոշենման մասը): Ընդ որում` այդ ամենը անում էին տնային պայմաններում։ Մի ընտանիք (և սա լեգենդ չէ) դրա պատճառով մահացել է:
Իրավիճակն էլ ավելի խորացրեց 1988թ․-ի երկրաշարժը, ինչից հետո անձրևները սկսեցին «լվանալ» գերեզմանոցը։ 2010 թ․-ին «Անահիտ» կանանց աջակցության կենտրոնի հետ համատեղ իրականացվեց հողի մեջ թունավոր նյութերի և գերեզմանոցի տեխնիկական վիճակի հետազոտություն։ Քաղաքի համար լուրջ վտանգի առկայությունը հաստատվեց։
«Մկնդեղը փակ վիճակում վտանգավոր չէ։ Բայց հիմա պահեստի ամբողջականությունը խախտված է, շուրջբոլորը սուր հոտ է։ Այնուամենայնիվ այն գտնվում է բնակելի տներից ոչ հեռու, մարդիկ ստիպված են շնչել դա»,-ասում է քիմիկոս Էվոյանը։
Բնապահպանների օգնությամբ 2014-2015 թթ. մշակվեց պահեստի ամրացման, վերականգնման ծրագիր, որը փողի բացակայության պատճառով մինչև հիմա թղթի վրա է մնացել։
Էվոյանը դժվարանում է ասել` արդյոք գերեզմանոցից մկնդեղը հոսում է Դեբեդ, թե ոչ։ Շրջակայքում աղտոտման, այդ թվում՝ մկնդեղով աղտոտման աղբյուրներ շատ կան։
Նշենք, որ գետի աղտոտման կապակցությամբ բնապահպանների բարձրացրած աղմուկից հետո օգոստոսի 3-ին «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոն» ՊՈԱԿ-ը այս տարածքում (Լալվար գետի գետաբերանում ջրի նմուշառում և լաբորատոր հետազոտություն) ուսումնասիրություն է իրականացրել։
Լաբորատոր հետազոտությունների արդյունքում պարզվել է, որ ջրի որակը 5-րդ դասի է (վատ որակի է)։ Arsen քիմիական նյութի՝ մկնդեղի մակարդակը կազմել է 0,00110 մգ/լ (այնքան շատ չէ, որքան սպասվում էր)։
Sputnik Արմենիան դիմեց «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոն», որտեղից մեզ հայտնեցին, որ գետերում ջրի որակը մշտապես փոփոխվում է։ Դա կախված է ծավալներից, ձնհալից, անձրևներից։
«Մենք Լալվար գետից փորձանմուշներ էին վերցրել անձրևից մեկ-մեկուկես օր հետո։ Հասկանալի է, որ ջրի որակը և, օրինակ, ծանր մետաղների պարունակությունը տեղատարափից մեկ ժամ անց և մեկ օր անց խիստ տարբեր է: Մենք կշարունակենք ուսումնասիրությունները՝ հասկանալու համար, թե ինչպիսին է դինամիկան, այդ թվում՝ մկնդեղի պարունակության հարցում»,-ասաց կենտրոնի փոխտնօրեն Գայանե Շահնազարյանը` նշելով, որ պարբերաբար նոր տվյալներ կհրապարակեն։
Ալավերդու քաղաքապետ Սասուն Խեչումյանն իր հերթին Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասաց, որ իրավիճակի վերաբերյալ զանազան հրապարակումներն իրականությանը չեն համապատասխանում։
«Այստեղ հողի մեջ կավ կա․ ես 48 տարեկան եմ, վերջին 40 տարում ամեն անձրևից հետո Մադան գետը դեղին է ներկվում։ Ասում են` մկնդեղն է, պոչամբարից է, բայց այդպես չէ ,-ասաց Խեչումյանը։
Քաղաքապետը չմեկնաբանեց այն հարցը, թե արդյոք թափոնապահեստի մկնդեղը սպառնում է մարդկանց առողջությանը` պատճառաբանելով, որ ինքը մասնագետ չէ։
Նրա խոսքով՝ իրենք տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության հետ ակտիվ աշխատանք են իրականացնում` փորձելով հասկանալ, թե ինչ կարելի է անել գերեզմանոցի հետ և որքան դա կարժենա։ Հաջորդ տարի, քաղաքապետի խոսքով, նախատեսում են հատկացնել բնապահպանական ծրագրերի համար նախատեսված գումարների մի մասը։ Այնուհետև կդիտարկեն ֆինանսավորման լրացուցիչ հնարավորությունները։
Խեչումյանը նշեց, որ կոնկրետ ծրագրեր բարձրաձայնել չի կարող, քանի որ մասնագիտական եզրակացություններ են պետք: Նրա խոսքով՝ քաղաքապետարանը նույնպես լիազորված չէ ստուգումներ անցկացնել այդ օբյեկտում։
Գերեզմանոցի տարածքում շնչելը շատ դժվար է, օդը խեղդող է։ Ընդ որում` այժմ թունաքիմիկատների գերեզմանոցի հենց կողքին շարունակում են մարդիկ ապրել։ Տեղի բնակիչների կարծիքով ՝ լանջերի սև «նստվածքը» հենց պահեստի տարածքից լվացված մկնդեղն է, որը թափվում է Դեբեդ գետը։
Տեղացիները պնդում են, որ ճանապարհների ձյունը մաքրելու համար (մասնավորապես Սարահարթ շրջանի վերընթաց ճանապարհի) ձմռանը իշխանություններն օգտագործում են լքված գործարանային տարածքների խարամը (շլակ):
Քիմիական նյութերն այստե՞ղ այրել, թե՞ ուղարկել արտասահման
Վերոնշյալ քիմիկատների օգտահանման խնդիրը Հայաստանի համար բավականին սուր է։ Այստեղ դրանց ոչնչացմամբ կամ վերամշակմամբ չեն զբաղվում, իսկ արտահանելը բավական խնդրահարույց է։ Ինքնաթիռներով չափազանց թանկ է, Վրաստանն էլ դեռևս թույլ չի տալիս դրանց տարանցումը, թեև այնտեղ կարծես քննարկվում է օրենսդրության փոփոխության հնարավորությունը։
«Քիմպրոմի» և «Նաիրիտի» սնանկության գործերով կառավարիչ Կարեն Ասատրյանը Sputnik Արմենիային հայտնեց, որ երկար ժամանակ է, ինչ բանակցություններ է վարում մի միջազգային կազմակերպության հետ (որի անվանումն առայժմ չի ուզում բարձրաձայնել), որը կարող է զբաղվել նմանատիպ թափոնների օգտահանմամբ։ Ընդ որում՝ ոչ միայն «Վանաձորի» և «Նաիրիտի»։
«Այդ ընկերությունը պետք է անցնի շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման (ՇՄԱԳ) վերջին փուլը։ Դրանից հետո հավատարմագիր կստանա (ԵԱՏՄ հավաստագիր կա, բայց պետք է նաև հայկականը) նման աշխատանքներ իրականացնելու համար»,-նշեց Ասատրյանը։
Աշխատանքները սկսելու մոտավոր ժամանակը սեպտեմբերի վերջն է, համապատասխան սարքավորումները Հայաստան տեղափոխելու նախնական պայմանավորվածությունն արդեն կա։
Նա նշեց, որ քիմիկատների օգտահանման խնդրին նվիրված բազմաթիվ քննարկումների է մասնակցել։ Ընդամենը երկու հնարավոր ելք կա․ կա՛մ պետք է ուղիներ գտնել՝ դրանք արտահանելու այլ երկրներ, որտեղ վերամշակման անհրաժեշտ տեխնոլոգիաներ կան, կա՛մ էլ համապատասխան սարքավորումներ ներմուծել Հայաստան։
Ասատրյանն ինքը երկրորդ տարբերակի կողմնակիցն է։
«Արդյունքում Հայաստանում նոր արտադրություն կհայտնվի։ Ես կողմ եմ երկրում այդ փակ ցիկլի գոյությանը, իհարկե պետական խիստ վերահսկողության ներքո»,- ասաց Ասատրյանը` ավելացնելով, որ դա շահավետ կլինի նաև բիզնեսի տեսանկյունից։
Նրա խոսքով՝ հարևանների տարածքով տեղափոխումը չափազանց խնդրահարույց է։ Ուստի գոյություն ունեցող լոգիստիկայի պայմաններում առավել պրակտիկ տարբերակը թափոնները երկրի ներսում ոչնչացնելու հնարավորություն ստեղծելն է։
ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի և Գլոբալ էկոլոգիական հիմնադրամի «ժամկետանց պեստիցիդների պաշարների ոչնչացում և կայուն օրգանական աղտոտիչներով աղտոտված շրջանների վնասազերծում՝ քիմիական նյութերի անվտանգ կառավարման միջոցառումների շրջանակներում» նախագծի համակարգող Գայանե Ղարագեբակյանն իր հերթին կարծում է, որ Նուբարաշենի քիմիկատները, որպես տարբերակ, նույնպես կարող են ոչնչացվել Ասատրյանի նշած ըներության օգնությամբ։
Նա հավելեց` խոսքը հայ գործարարի մասին է, որը պետք է սարքավորում մատակարարի Ռուսաստանից: Բանակցություններ են ընթանում, որպեսզի սարքավորումը հագեցած լինի Նուբարաշենի քիմիական թափոնների վերամշակման համար անհրաժեշտ ֆիլտրերով։
Բայց սարքավորումը պետք է նաև անվտանգության միջազգային հավաստագիր ունենա, մինչդեռ այն միայն ռուսական հավաստագիր ունի։
«Վրաստանի միջով տարանցումը կարծես թե դեռ անհնար է, այլ տարբերակներ են դիտարկվում»,-ասաց Ղարագեբակյանը` նշելով, որ լրացուցիչ դժվարություններ են ստեղծում նաև որոշ աշխարհաքաղաքական հարցերը։
«Հայ կանայք հանուն առողջության և առողջ շրջակա միջավայրի» ՀԿ-ի նախագահ Ելենա Մանվելյանն էլ նշեց, որ ՀՀ իշխանությունները դեռ լիովին չեն բացառել թափոնները տեղում այրելու տարբերակը։
«Բայց մենք կտրականապես դեմ ենք, քանի որ թափոնների գրեթե 65%-ը կայուն օրգանական աղտոտիչներ են։ Եվ այրման ժամանակ արտանետվում են հսկայական քանակությամբ դիօքսիններ (թունավոր նյութեր, խմբ.), որոնք օնկոգեն, քաղցկեղածին գործոններ են: Եվ մենք, ինչպես ասում են, աշխարհում առաջինն ենք ուռուցքների քանակով: Եթե սա էլ ավելացնենք, բոլորս ուղղակի կոչնչանանք»,-ասաց Մանվելյանը։
Հայաստանում, նրա խոսքով, ուզում էին մոմային «գործարանիկ» կառուցել։ Բայց որպեսզի այն համապատասխաներ անվտանգության պահանջներին, պետք էր հարյուր միլիոնավոր դոլար ներդնել։ Ոչ ոք այդքան չէր հատկացնի։ Իսկ 10 միլիոնանոց գործարանը, իհարկե, չէր համապատասխանի պահանջներին։
Նա հույս ունի, որ դժգոհության հնարավոր ալիքի պատճառով իշխանություններն այդ քայլին չեն գնա։
Մեկ այլ տարբերակ է (որին նույնպես նրանք առանձնապես հավանություն չեն տալիս) շարժական աղբայրիչ սարքավորումների ներկրումն է, ինչի մասին խոսեցինք վերևում։ Դա կրկին կապված է դիօքսինների արտանետումների հետ, չնայած հեղինակները պնդում են, որ այրման ջերմաստիճանը շատ բարձր է։
Առաջարկվել է սարքավորումներ ներկրել Իրանից կամ Ֆրանսիայից։ Վստահեցնում են, որ դրանք այրման ժամանակ 1200 աստիճան են ապահովում։
«Բայց դրան էլ թերահավատորեն եմ վերաբերվում։ Միևնույնն է, արտանետում լինելու է։ Բացի այդ, նրանք ասում են, որ դիօքսին պարունակող այդ մոխիրը կարելի է օգտագործել շինարարական նյութի արտադրության համար: Բայց դիօքսինով ի՞նչ շինարարական նյութ: Մենք, իհարկե, դեմ ենք։ Բայց ես համոզված եմ, որ ինչպես Ամուլսարի հարցը ոչ ոք չի լսում, այնպես էլ այդ դեպքում նրանք կանեն այն, ինչ հարմար է և ինչի մեջ կտեղավորվեն»,-ասաց Մանվելյանը։
Նրա խոսքով` ՄԱԿ-ի ծրագիրը Նուբարաշենի նախագծի համար 4,7 միլիոն դոլար էր հատկացրել։ Դրանից մոտ 5 անգամ ավելին էլ պետք է երկիրը հատկացնի՝ զտում, փաթեթավորում և այլ գործընթացներ իրականացնելու համար։ Բայց բոլորն ասում են, որ փող չկա։
Ինչ վերաբերում է դուրս տանելուն, Վրաստանն առայժմ թույլ չի տալիս (այլապես կարելի էր ուղարկել Ֆրանսիա, Գերմանիա կամ Հունաստան)։ Իրան ուղարկելու տարբերակ կար, բայց Ամերիկայի պատժամիջոցների պատճառով (Գլոբալ էկոլոգիական հիմնադրամի հիմնական ֆինանսավորումն ԱՄՆ-ից է) այդ ուղին նույնպես փակ է։
«Բայց դա շատ լավ տարբերակ էր։ Այնտեղ պեստիցիդների ոչնչացման հրաշալի, արդիականացված գործարան կա։ Բայց իմ տվյալներով՝ մեզ թույլ չտվեցին»,-նշեց Մանվելյանը։
ԱԻՆ-ը օբյեկտներում վթարների նախադրյալներ չի տեսնում
ԱԻՆ-ից մեզ հայտնեցին, որ նշված օբյեկտներում գերատեսչությունը պարբերաբար ուսումնասիրություններ է իրականացնում առկա քիմիական նյութերի պահպանման պայմանների հստակեցման և ռիսկերի նվազեցման ուղղությամբ:
Ներկայացված օբյեկտները ԱԻՆ-ի կողմից դիտարկվում են որպես քիմիապես վտանգավոր օբյեկտներ, և մշտադիտարկման արդյունքները փաստում են, որ այս պահին վթարների առաջացման նախապայմաններ չկան։