Տավուշում հուլիսին տեղի ունեցած մարտական գործողությունների հետևանքով կրկին բոլորի ուշադրությունը սևեռվեց սահմանամերձ գոտու ուղղությամբ. վերականգնվում են հակառակորդի հրետակոծության հետևանքով վնասված ենթակառուցվածքները, նորոգվում տները, իսկ հիմնահատակ փլուզվածների փոխարեն՝ կառուցվում նորերը։
Թեև խաղաղ բնակչության շրջանում կորուստներ չեղան, բայց իրողությունն այն է, որ սահմանին մոտ գտնվող քաղաքների և գյուղերի բնակիչները մշտապես թիրախի տակ են։ Այդ առումով իրավիճակը հիշեցնում է իսրայելական պատկերը՝ մեկ տարբերությամբ, եթե որևէ բան պատահի (իսկ նման դեպքեր այնտեղ հաճախ են պատահում) իսրայելցիները 15 վայրկյանի ընթացքում կարող են թաքնվել ապաստարաններում, իսկ հայերը`ոչ։ Խնդիրը ոչ թե արագ վազելու, այլ հուսալի թաքստոցների բացակայության մեջ է։
Խոսքն ամենևին էլ ինչ–որ ինժեներատեխնիկական կառույցների մասին չէ, որոնց շինարարությունը ֆիզիկական մեծ ջանքեր և ֆինանսական լուրջ ծախսեր է պահանջում։ Նման բան չկա։ Իսրայելում ամեն շենք իր նկուղն ունի, (ինչպես և մեզ մոտ), որը նաև ապաստարան է, իսկ եթե վտանգը դրսում է վրա հասել, բոլոր գյուղերում բետոնե փոքր թաքստոցներ կան (ինչը մենք չունենք)։
Ներկայացնում ենք մի հատված «Газеты.Ru»–ի թղթակցի և իսրայելական Մոդիին սահմանամերձ քաղաքի բնակչուհի Ելենայի զրույցից. «Ազդանշանը հուշում է, որ քաղաքի վրա հրթիռ է գալիս։ Ես 1.5 րոպե ունեմ թաքնվելու համար, և դա ճոխություն է, Սդորտում (որը անմիջապես սահմանին կպած է) մարդիկ ընդամենը 15 վայրկյան ունեն։ Մեր տանը սենյակներից մեկը ամրացված է, որպեսզի ծառայի որպես ապաստարան։ Հենց այնտեղ ենք մենք գնում և տանում փոքրիկին։ Երբ տանը գտնվելիս լսում ենք ազդանշանը, փակում ենք դռներն ու պատուհանները։ Ընդհանրապես սա սովորական սենյակ է, որը մեզ որպես աշխատասենյակ և հյուրերի համար ննջասենյակ է ծառայում, սակայն այն հաստ պատեր ունի, զրահապատ դուռ և երկաթե վարագույրներ՝ դրսից։ 1990 թվականից հետո կառուցած շենքերում նման սենյակ կա յուրաքանչյուր բնակարանում»։
Ելենան նշել է, որ ավելի վաղ կառուցված շենքերում ապաստարանները սովորաբար տեղակայված են նկուղում։ Եթե դրանց հասնելու հնարավորություն չկա, մարդիկ աստիճանավանդակով արագ իջնում են նկուղային հարկեր, կամ բնակարանում հարմար մի անկյուն ընտրում՝ պատուհաններից և արտաքին պատերից հեռու։
«Այո, արդեն եղել է, որ ընկերներս դուրս վազեն աստիճանավանդակով գիշերվա կեսին` արթնացնելով քնած երեխաներին, կամ ընդհանրապես ցնցուղ ընդունելիս՝ հենց լոգասենյակից սրբիչով փաթաթված», – հիշում է նա։
Տարօրինակ զգացողություն է. անցնում ես փողոցով մանկասայլակով և մտածում՝ այ, եթե հիմա տագնապի ազդանշան հնչի, ո՞ւր կփախչենք։ Առևտրի կենտրոն մտնելիս` առաջին հերթին սարսափում ես ապակե ցուցափեղկերի առատությունից, այնուհետև նկատում ցուցանակներ, որոնց վրա նշված է ապաստարանների ուղղությունը. դրանք կառուցված են մոլի ներսում։
Ինչպես տեսնում ենք, իսրայելցիների փորձը հարմար է նաև Հայաստանի սահմանամերձ քաղաքների և գյուղերի համար, բայց ինչո՞ւ միայն սահմանամերձ։ Ի՞նչ ունենք Երևանում, Գյումրիում և երկրի մյուս խոշոր քաղաքներում։ Երևանում կա մետրո, որը մարդկանց փրկել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին՝ ինչպես Մոսկվայում, Բեռլինում և Լոնդոնում։ Թեև Մոսկվայում այն ժամանակ չկային գետնանցումներ։ Այսօր Երևանում մետրո էլ կա, գետնանցումներ էլ։
50-ականներին Հրազդանի ձորում գտնվող մանկական երկաթուղի երևանցիները մեծամասամբ հասնում էին թունելով, որը նախատեսված է ոչ միայն անցնելու, այլև պաշտպանության նպատակով, այդ թվում` քիմիական պաշտպանության։ Հավանաբար մայրաքաղաքում էլի ինչ–որ բան կա, որի մասին գիտեն ԱԻՆ–ում, սակայն լռում են և ճիշտ են անում։
Իսկ մինչ այդ ընտանեկան թաքստոցների նկատմամբ, հետաքրքրությունը, մասնավորապես, քաղաքից դուրս գտնվող հատվածներում սկսեցին ցուցաբերել մոսկվաբնակները։ Ո՞վ և ինչի՞ց է վախենում։
Իրազեկների պարզաբանմամբ՝ նախ` վախենում են ոչ բոլորը, միայն՝ հարուստները։ Վախենում են ջարդերից, ահաբեկչությունից, բայց՝ նախևառաջ կորոնավիրուսից։ Միջուկային հարվածներից մտահոգվում են ամենավերջինը, քանի որ այդժամ ոչինչ չի փրկել հնարավոր չի լինի։
Տավուշի Մովսես գյուղում հարսանիք է եղել. մարդիկ վերադառնում են բնականոն կյանքի
Մեջբերեմ Մոսկվայի մերձակայքում գտնվող էլիտար Ռուբլյովկայի բնակիչներից մեկի հետ զրուցած լրագրող Վլադիմիր Պերեկրեստի մեկնաբանությունը. «Թշնամին ուրիշ տարբերակ չունի, քան՝ Բարվիխան կամ Ուսովոն ռումբով թիրախավորելը։ Հանրային անկարգությունների մասին էլ կասկածում եմ. ահա Բոլոտնայա հրապարակում, երբ ընդդիմությունը խելագարվում էր, նրանք ավելի շուտ Կրեմլի վրա կհարձակվեին, քան մեզ մոտ գնացքով կժամանեին»։
Ռուբլյովկայում գտնվող բունկերի վերաբերյալ ոչինչ չեմ կարող ասել, բայց այն, որ ՀՀ Տավուշի մարզի Այգեպար գյուղում հրետակոծությունից ավելի քան տասնյակ տներ են տուժել, որոնցից մի քանիսն այլևս ապրելու պիտանի չեն՝ փաստ է։ Բացի այդ, ականն ընկել է մանկապարտեզի տանիքին, ուր 20 երեխա է հաճախում։ Բարեբախտաբար, գյուղում ոչ ոք չի տուժել, երեխաներին հասցրել են թաքցնել։
Մի դրվագ էլ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի փորձից։ Արագ, սակայն, գրեթե յուրաքանչյուր բակում բնակչության համար կառուցած բազմաթիվ ապաստարանները ճիշտ որոշում էին։ Լենինգրադում, օրինակ, ծայրահեղ ինտենսիվ ռմբակոծման և հրետակոծությունների դեպքում, նկուղային ապաստարաններ ունեցող շենքերի վրա ավիառումբերի անմիջական հարվածներ հազվադեպ էին լինում, դրանցից միայն մոտ 20-ը ծանր վնասներ կրեցին։
Տավուշի սահմանամերձ համայնքների դպրոցներում ապաստարաններ կգործեն. նախարար
Մեր սահմանամերձ գյուղի բնակիչների համար առանցքային են` «Ապաստարաններ՝ գրեթե յուրաքանչյուրի բակում» խոսքերը, իսկ իշխանությունների համար` սահմանամերձ գյուղերի բնակիչներին շինարարական նյութերով, գումարով և անհրաժեշտ բոլոր պարագաներով օգնելը, ինչպես նաև պատսպարանները հուսալիորեն բարեկարգելը ինչպես տանը, այնպես էլ դրա պատերից դուրս։