ԵՐԵՎԱՆ, 12 օգոստոսի – Sputnik․ Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում մշակվող նոր տեխնոլոգիան կօգնի ավելի արդյունավետ կերպով հայտնաբերել ուրանի և այլ ռադիոակտիվ նյութերի մաքսանենգությունը։ Տեղեկությունը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում հայտնեց Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտի միջուկային ֆիզիկայի ու ինժեներիայի դասախոս Արեգ Դանաղուլյանը։
Սքանավորումն անցկացվում է փոքր հզորություն ունեցող ցիկլոտրոնով, որը ֆոտոնների հոսքից բաղկացած թույլ գամա-ճառագայթում է արձակում։ Երբ ֆոտոններն անցնում են որևէ նյութի միջով, դրանց էներգիան մարում է։ Ըստ մարման արագության կարելի է որոշել ոչ միայն խտությունը, այլև նյութի ատոմային թիվը (այսինքն՝ դրա տեղը Մենդելեևի աղյուսակում)։ Մշակման հիմնական նպատակը ռադիոակտիվ տարրեր՝ ուրան, պլուտոնիում և այլն գտնելն է։ Ընդ որում՝ ոչ միայն ուղևորների բեռներում (ձեռքի կամ հանձնված ուղեբեռում), այլև խոշոր կոնտեյներներում։
Օդանավակայաններում ու կայարաններում օգտագործվող դետեկտորների ճառագայթների հզորությունը 60-120 կԷվ է (կիլոէլեկտրոնվոլտ)։ Դրանք թափանցում են պայուսակի կամ ճամպրուկի միջով, բայց թույլ են մետաղյա բեռնատար կոնտեյների համար։ Դրա համար 5-10 ՄԷվ հզորություն է պետք, բայց այդքան հզոր դետեկտորները դժվար է տեղափոխել։ Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում մշակվող տեխնոլոգիան կարող է հարմար լինել օգտագործման համար, հատկապես խոշոր նավահանգիստներում, մաքսատանը կամ օդանավակայաններում, որտեղ ավելի քան 20 տոննա կշիռ ունեցող մեծ կոնտեյներներում, բեռների խորքում կարող են մի քանի գրամ ուրան կամ պլուտոնիում թաքցնել։
Ցավոք, այդ տեխնոլոգիան չի կարողանում հայտնաբերել թմրանյութեր։ Համակարգը Մենդելեևի աղյուսակի առանձին տարրեր է հայտնաբերում, բայց չի ճանաչում դրանց համադրությունները։ Այսինքն՝ եթե ընդունիչը թմրանյութ գտավ, այն ցույց կտա ածխածին, թթվածին ու ջրածին, բայց չի կարող «հասկանալ»՝ ինչ մոլեկուլներում են համադված այդ նյութերը։
Արտանետումները կվերածվեն կավիճի ու տրավերտինի. հայ գիտնականի նոր սարքը
Այդուհանդերձ, դետեկտորը հստակ ճանաչում է ռադիոակտիվ մետաղները։ Համեմատության համար ասենք՝ նման սկզբունքով գործող այլ համակարգերի ճշգրտությունը հասնում է 60%-ի։ Այնտեղ օգտագործվում են գծային արագացուցիչներ, որտեղից ֆոտոնները մեծ հոսքերով են արձակվում։ Այդ հոսքի մեջ դետեկտորները դժվարությամբ են տարբերում առանձին ֆոտոնների հզորությունը։
«Իսկ մեր օգտագործած արագացուցչի մեջ ֆոտոնները, կարելի է ասել, ավելի դանդաղ են գնում, դրանք կարելի է առանձին-առանձին ֆիքսել», - նշում է Դանաղուլյանը։
Համալսարանում արդեն հավաքել են համակարգի նախատիպը, դրա հիման վրա կարելի է ստանալ վերջնական՝ աշխատող տարբերակներ։ Այժմ օժանդակող ալգորիթմեր են կազմում, որոնց օգնությամբ նյութը ճանաչվելու է ֆոտոնների անցնելու արագությամբ։
«Մենք արդեն ներկայացրել ենք մեր գաղափարները։ Նախագծի համար հնարավոր կոմերցիոն գործընկերներ էլ կան», - ավելացրեց գիտնականը։
Համակարգը պետք է կազմված լինի մեկ արագացուցչից ու մի քանի դետեկտորներից։ Անհրաժեշտ արագացուցիչը մեկ միլիոն դոլար արժե, իսկ դետեկտորները, կախված որակից, 50 հազարից մինչև կես միլիոն։ Այսպիսով՝ համակարգն ընդհանուր առմամբ կարող է 1,5 – 2 միլիոն դոլար արժենալ։
Դանաղուլյանն ու գործընկերները զուգահեռ աշխատում են մեկ այլ տեխնոլոգիայի՝ ռեզոնանսային Ֆլուորեսցենցիա (clear resonant fluorescence) մեթոդի վրա։ Մի շարք փորձեր արդեն անցկացվել են, հիմա դրա աշխատելու ֆիզիկական մոդելի հաշվարկն է սկսվել։ Այդ ներ մեթոդով կարելի է տարբերակել ոչ միայն առանձին քիմիական տարրերը, այլև նույնիսկ դրանց իզոտոպները։
Իսկական հեղաշրջում բժշկության ոլորտում. ինչպես հայ պրոֆեսորի գյուտը փոխեց աշխարհը