Արևմտյան Հայաստանի Մուշ քաղաքում ինձ հանդիպած հայերից մեկը մշեցի հայդուկի՝ ֆիդայի Սարգսի թոռն էր։ Թեև անձնագրում նշված էր Մեհմեթ Սաֆի անունը, սակայն մեր ծանոթության ժամանակ ներկայացավ որպես Ավագ Ավագյան։
Պայմանավորվեցինք խոսել հենց այդ անունով։ Ավագը Մուշում չի ծնվել, այսօր էլ ապրում է Թուրքիայի Իզմիր քաղաքում։ Դա Մուշից ավելի քան 1200կմ հեռավորության վրա՝ Միջերկրական ծովի ափին տեղավորված մի խոշոր բնակավայր է՝ մոտ 4 մլն բնակչությամբ։ Սեփական ցանկությամբ չի Ավագը հայտնվել Արևմտյան Հաայստանի հետ որևէ պատմական կամ աշխարհագրական կապ չունեցող Իզմիրում։ Ավագյանների բզկտված գերդաստանը Ցեղասպանությունից հետո է բնակություն հաստատել Իզմիրում։
«Պապս Մուշի Սեսնութ գյուղում է ապրել, հետո տեղափոխվել է Դիարբեքիր։ Պապիս թուրքական անունը Միրզա է եղել, բայց իրականում կրել է հայկական Սարգիս անունը։ Տղամարդիկ երկար ժամանակ ֆիդայություն են արել սարերում, կռվել թուրքական զորքի բռնությունների դեմ։ Կանայք ու երեխաներն էլ ապրել են գյուղերում։ Ընտանիքները երկար ժամանակ բաժանված են եղել միմյանցից։ Իմ պապ Միրզայի կնոջը տեղի թուրք ղեկավարներից մեկը խլել է և դարձրել իրեն հարճ։ Պապս իր մոր հետ մի կերպ հեռացել է գյուղից, տեղափոխվել այլ վայր և երկար ժամանակ ապրել թաքուն՝ քրդի անվան տակ։ Թուրքական զորքն ամենուր որոնել է թաքնված հայերին, ուստի շատ դժվար է եղել թեկուզ կրոնը և ազգությունը առերես փոխած հայերին ապրել այդ պայմաններում»,-պատմում է Ավագը՝ նշելով, որ ջարդերի ավարտից հետո Միրզան վերադարձել է Մուշ՝ փորձելով գտնել եղբայրներին, սակայն ապարդյուն։ Ավելին, վտանգվել է նաև Միրզայի կյանքը։
Վերջնականապես հեռանալով Մուշից՝ Միրզան որոշել է զավակներին հանձնել ազգականներին գտնելու առաքելությունը։
«Ես տարիներ առաջ գնացի Մուշի մեր հին տունը, գտա փաստաթղթեր, որտեղ նշվում են նախկին սեփականատերերը։ Պապս ունեցել է երեք եղբայր՝ Արթին, Օհան, Զեմուն (կամ Սիմոն)։ Նրանց հոր անունն Ավագ է եղել։ Հենց այդ անունն եմ ես ընտրել ինձ համար՝ որպես հայկական ինքնության փաստ։ Պապս ամբողջ կյանքում երազում էր նորից Մուշ վերադառնալու մասին»,–պատմում է Ավագ Ավագյանը։
Մի օր բոլորս վերադառնալու ենք. ծպտյալ հայերն ու Արմեն Բաքըրջըօղլուի հայկական ընտանիքը
Դիարբեքիրում ապաստանելու տարիներին Միրզան ամուսնացել է քրդուհու հետ։ Ունեցել է 4 որդի և մեկ դուստր։ Արդեն Իզմիրում Միրզան զավակներին հորդորել է երբեք չկտրել կապը հայկական ինքնության, հայերեն խոսքի ու թեկուզ թաքուն, բայց իրենց հայ լինելու մասին խոսող հայրենակիցների հետ։
«Պապս մահացել է 1969-ին։ Հայրս է ինձ պատմել մեր անցյալի մասին ու հայկական արժեքներով դաստիարակել մեզ։ Թուրքիայի տարածքում շատ եմ փնտրել իմ ազգականներին. չկա ոչ մի հետք։ Հիմա Հայաստանում էլ եմ փնտրում․ գուցե պապիկիս եղբայրներից որևէ մեկը կարողացել է հասնել այստեղ»,-ասում է Ավագ Ավագյան դարձած Մեհմեթ Սաֆին։
Ավագը հասցրել է Հայաստանի Հանրապետություն այցելել, լինել Ծիծեռնակաբերդում, խոնարհվել 105 տարի առաջ զոհված նախնիների, գուցե նաև իր ազգականների հիշատակի առաջ։ Խոստովանում է՝ կարծես ծանր քար լինի սրտից կախված, երբ զգում է, որ ապրում է մի հանրության մեջ, որը սպանել է իր նախնիներին։ Բայց միաժամանակ` այդ հանրությունը չի գիտակցում իր հանցանքի բեռը, իսկ երբ սկսում է գիտակցել, ոչ միայն ցավ է ապրում, այլև հայի հետ հավասար կիսում է դառնությունը։ Ամեն դեպքում, Ավագը շարունակում է փնտրել իր ազգականներին ինչպես Արևմտյան Հայաստանում, այնպես էլ Հայաստանի Հանրապետությունում ու սփյուռքում։ Հույս ունի, որ կգտնի, իսկ երբ գտնի, երազում է ազգականների հետ խոսել հենց հայերեն։
«Հայերեն քիչ բառեր գիտեմ, միայն այնքանը, որոնք լսել եմ հայրիկիցս՝ բարի լույս, ոնց ես․․․, բայց որոշել եմ անպայման սովորել հայերեն, որ երբ հաճախ լինեմ Հայաստանում, կարողանամ, խոսել հայերեն»,- ասում է Ավագը՝ խոսքն ավարտելով երկչոտ հայերենով․
«Ես հայ եմ, և ուրախ եմ, որ հայ եմ։ Մենք նույն հոգիներն ենք»։