ԵՐԵՎԱՆ, 16 մայիսի - Sputnik. Կալիֆոռնիայում դժվար թե գտնես քառասունն անց մեկին, որ չհիշի Rice-a-Roni-ի գովազդը։ Արագ եփվող այդ ուտեստը, որը հայտնվեց 50-ականների կեսին Սան Ֆրանցիսկոյում ու տարածվեց ամբողջ Ամերիկայում, «ծնվել» է իտալական, կանադական ու հայկական մշակույթների խաչմերուկում։ Ամերիկյան KQED ռադիոկայանը ներկայացրել է ուտեստի պատմությունը։
Լուիզան ու Թոմը հանդիպեցին 1944 թվականին Սան Ֆրանցիսկոյում։ Լուիզան եկել էլ Էդմոնտոնից, Թոմն էլ հոր ու եղբայրների հետ աշխատում էր իր ընտանիքի՝ դի Դոմենիկոյի գործարանում, որտեղ իտալական մակարոն էին արտադրում։
Երբ Թոմն ու Լուիզան ամուսնացան, սկսեցին բնակարան փնտրել։ Այն ժամանակ դա հեշտ գործ չէր․ զինվորները սկսել էին վերադառնալ պատերազմից և փորձում էին ինչ–որ կերպ դասավորել իրենց կյանքը։ Շատերն այլ վայրերից էին գալիս` իմանալով, որ Կալիֆոռնիայում աշխատանք գտնելն ավելի հեշտ է։ Այնպես որ, երբ Լուիզան ու Թոմը ոչ թե բնակարան, այլ սենյակ գտան, անկեղծորեն ուրախացան։ Տանտիրուհին հայուհի Փայլածո Կապտանյանն էր։
«Թոմը մինչև երեկոյան յոթն աշխատում էր, ու ես երկար ժամանակ մենակ էի լինում, - ասում է Լուիզան, - ընդամենը 18 տարեկան էի, կարգին ճաշ եփել էլ չգիտեի։ Իսկ այդ տարեց հայուհին (այն ժամանակ նա 70 տարեկան էր) մածուն էր պատրաստում, որը մի քանի օր հասունանում էր վառարանի մոտ։ Նույնիսկ չգիտեի, թե դա ինչ է»։
Կապտանյանը Լուիզային սովորեցրեց փախլավա թխել, մի քանի ապուր եփել ու հայկական փլավ պատրաստել, որը նրա գլխավոր ուտեստն էր։ Եթե ձեռքի տակ բրինձ չէր լինում, Թոմի գործարանից վերմիշել էին բերում, որը մանր-մանր կտրատում էին երիտասարդ ամուսիները։
Խոհանոցում անցկացրած երկար երեկոների ընթացքում Կապտանյանը պատմում էր սեփական աչքերով տեսած Հայոց ցեղասպանության մասին, պատմում էր` ինչպես է մահացել ամուսինը, ինչպես է կորցրել, իսկ հետո գտել երկու որդիներին, երրորդին Սիրիայում է լույս աշխարհ բերել։ Բայց դրանից առաջ նա սոված, ծարավ, ինքն էլ` հղի, շաբաթներ շարունակ Թուրքիայից Սիրիա է գնացել հազարավոր այլ երեխաների ու կանանց հետ։
Վերամիավորված ընտանիքը տեղափոխվել է Միացյալ Նահանգներ, որտեղ Կապտանյանը սկսել է դերձակությամբ զբաղվել։ Պատվիրատուներից մեկը եղել է ապագա նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտը․ հայուհին վարագույր է կարել Ռուզվելտների նյույորքյան տան համար։
...Լուիզան սկսեց Կապտանյանի բաղադրատոմսով փլավ եփել, երբ Թոմի հետ իրենց սեփական տուն տեղափոխվեցին։ Մի անգամ, երբ բոլորով հավաքվել էին սեղանի շուրջը, Թոմի եղբայրը` Վինսենթը, նայեց ափսեին ու ասաց․ «Սա հիանալի տեսք կունենար տուփի մեջ»։
Նրանք սկսեցին այդ բաղադրատոմսը փորձարկել ընտանեկան գործարանի խոհանոցում։ Երեք-չորս տարի անց ի հայտ եկավ արագ պատրաստման բաղադրատոմսը։
Արդեն 50-ականերին Ամերիկայում տարածվում էր ամեն ինչ արագ ու հեշտ ունենալու ձգտումը։ Rice-A-Roni-ն գրեթե պատրաստի վիճակում էր հայտնվում տուփերում, իսկ պատրաստելու համար նույնիսկ եռացրած ջրի կարիք չկար։ Թոմ դի Դոմենիկոն զրույցներից մեկի ժամանակ ասել է, թե ինչպես են որոշել անվանումը։
«Բրինձն ու մակարոնը միասին դառնում են Rice-A-Roni։ Իհարկե մի փոքր անսովոր է, բայց լավ է հիշվում», -ասել է նա։
Շուտով այդ ապրանքի գովազդը հայտնվեց հեռուստացույցների էկրաններին։ Այն տեսել է նաև Թեդ Կապտանյանը՝ Փայլածոյի թոռը։
«Ամեն անգամ, երբ լսում էինք գովազդը, հայրս ասում էր․ «Տատդ է բրնձի բաղադրատոմսը տվել այս մարդկանց։ Այնպես որ ամեն անգամ, երբ այս գովազդը լսում ես, հիշիր նրան»։ Իսկ մենք դժվարությամբ էինք հավատում, որ այսքան տիպիկ ամերիկյան ուտեստում հայկական տարր կա», - ասում է Թեդը։
Լուիզան ու Թոմը տատի բաղադրատոմսը մոտավորապես գիտեն։ Չեն հիշում` նա սունկ կամ ընկույզ ավելացրել է, թե ոչ։ Չի բացառվում, որ այդ բաղադրիչները հետո են ավելացել, երբ փլավը սկսել են եփել դի Դոմենիկոյի ընտանիքում։
Հիմա նրանք այս բաղադրատոմսով են եփում։
7/8 բաժակ երկար բրինձ, 1/8 մանրացրած բարակ վերմիշել, մոտ 50 գրամ կարագ, կես գլուխ սոխ, 60-70 գրամ սունկ, 15-20 գրամ մայրու ընկույզներ։ Արգանակի համար՝ երկուսուկես գդալ ջուր ու հավի արգանակի երկուսուկես խորանարդիկ, կես ճաշի գդալ չորացրած մաղադանոս։
Կարագը տաքացնել մարմանդ կրակի վրա, ավելացնել բրինձն ու վերմիշելը, խառնել այնքան, որ ոսկեգույն դառնան։ Ավելացնել կտրատած սոխը, սունկն ու ընկույզները, շարունակել տապակել մի քանի րոպե։ Ավելացնել արգանակը։ Խառնել, փակել ու 35 րոպե եփել մարմանդ կրակի վրա։ Ոչ մի դեպքում չբացել կափարիչը, թե չէ ջրի մի մասը կգոլորշիանա, ու փլավը փափուկ չի լինի։
Ինչպես հայուհին «նվաճեց» Անտարկտիդան ու իր անունով լիճ ունեցավ