ԵՐԵՎԱՆ, 22 սեպտեմբերի — Sputnik, Նելլի Դանիելյան. Արցախյան Դադիվանքը վտանգի տակ է։ Սողանքն արդեն մոտեցել է վանքի հենապատերից մեկին։ Այս մասին Sputnik Արմենիային պատմեց վանական համալիրի հոգևորական տեր Հովհաննես քահանա Հովհաննիսյանը։
Պետության ու եկեղեցու աջակցությանը չսպասելով` տեր Հովհաննեսը որոշել է կանխել վտանգն առկա սահմանափակ միջոցներով։
«Ուզում ենք, որ ժողովրդի օգնությամբ, ամեն մեկը մի քար դնելով, վերականգնենք։ Այն կողմում արդեն պատին մոտեցել էր, փլվածք կար»,– ասաց հոգևորականը։
Տեր Հովհաննեսը հայտնեց, որ վանական համալիրի փլուզումը կանխելու համար անհրաժեշտ 100 մետր երկարությամբ հենապատի 50 մետրն արդեն կառուցված է։ Շինարարության ամբողջական ավարտից հետո հենապատը նախատեսվում է հողապատել ու ծառատունկ իրականացնել`ծառերի արմատների միջոցով սողանքը կանգնեցնելու համար։
Վանքի հիմնական կառույցներից զատ տեր Հովհաննեսը որոշել է կործանումից փրկել նաև տարիներ շարունակ անուշադրության մատնված մատուռները։
Դադիվանքի մերձակա սարերի գագաթներին ու լանջերին դրանք 7-ն են, որոնցից 4-ն արդեն վերականգնվել է։ Այժմ շինարարներն աշխատում են 5-րդի վրա։ Տեր Հովհաննեսն էլ ամեն օր հետևում է նրանց աշխատանքին։ Եթե չի հասցնում անձամբ այցելել, վանատան պատուհանից հեռադիտակով հետևում է ու մտովի հաշվում, թե ինչ մնաց անելու ու երբ կկարողանա ասել` փրկեցին նաև 5-րդ մատուռը։
«7 մատուռներից երկուսն էլ անտառում են, սարերի հետևում։ Դրանց վերականգնումն առայժմ հնարավոր չէ։ Սեփական ուղղաթիռ պիտի ունենանք դրանք վերակառուցելու համար»,– կես լուրջ– կես կատակ ասում է քահանան ու հավելում, որ մնացած 5-ն էլ անմատչելի վայրերում են, և դրանց ևս տեխնիկա մոտեցնել հնարավոր չի եղել։
«Էշերով, ձիերով ենք տարել ամբողջ շինանյութերը։ Շինարարության ավարտից հետո էլ մնացած շինանյութը շալակած ենք հետ իջեցնում սարից»,– պատմեց քահանան։
Անհրաժեշտ գումարի առկայության դեպքում տեր Հովհաննեսի հաշվարկով 2020թ.–ի դեկտեմբերին Դադիվանքի վանական համալիրն ամբողջությամբ վերականգնված կլինի։ Բայց, քանի որ շինարարությունն իրականացվում է հավատացյալների նվիրատվության միջոցներով, տեր Հովհաննեսը միայն մոտավոր ժամկետներ է նշում։
Դադիվանքն արցախա–ադրբեջանական սահմանից ընդամենը 15 կմ հեռավորության վրա է։
Վանական համալիրն ադրբեջանցի զավթիչներից ազատագրվել է միայն 1993 թվականի ապրիլի 3-ին` Քարվաճառի շրջանի ազատագրման ժամանակ։
Հայր Հովհաննեսը, ով այդ տարիներին Գանձասարի հոգևոր հովիվն էր, առաջինների թվում էր, ովքեր մուտք գործեցին ազատագրված Դադիվանք ու եկեղեցին գտան կիսավեր, թալանված ու հոշոտված վիճակում։
Ադրբեջանցի վանդալիստները քերել էին անգամ եկեղեցու բակում ու գավթում եղած դարավոր շիրմաքարերի հայատառ գրությունները` հայերի պատմական հետքը «ջնջելու» համար։ Բայց նախախնամությունն, այնուամենայնիվ, որոշ հոգևոր արժեքներ թաքցրել էր հրոսակների աչքից։
Ադրբեջանական օկուպացիայի վերջին 8-10 տարիներին Դադիվանքի եկեղեցում մի բազմանդամ քուրդ ընտանիք է բնակվել, ովքեր վանական համալիրի տարածքը վերածել են տան ու գոմի։ Իսկ տաքանալու ու կերակուր պատրաստելու համար հենց եկեղեցու ներսում խարույկ են վառել։
Խարույկից առաջացած մրի հաստ շերտը ծածկել է եկեղեցու պատերի 13-րդ դարի որմնանկարները։
«Այս էր պատճառը, որ ադրբեջանցիները չէին նկատել դրանք։ Չկա չարիք առանց բարիքի։ Իրենց տգիտության շնորհիվ այդ արժեքավոր նկարները փրկվել էին»,– ասաց տեր Հովհաննեսը։
Եկեղեցու պատերի մուրն ու տարածքի աղբը մաքրվել է։ Եվ 2016 թվականի հունվարի 1-ից Դադիվանքի դռները դարձյալ բացվել են հավատացյալների առաջ։
Դադիվանքի վանական համալիրը, ինչպես և Արցախի մյուս բոլոր եկեղեցիները, շուրջ 100 տարի չի գործել։ 1921 թվականին, խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո, դրանք փակվել են և վերաբացվել միայն Արցախի անկախության հռչակումից հետո։
Վանական համալիրը Դադիվանք է կոչվել Քրիստոսի աշակերտներից մեկի` Թադևոս առաքյալի աշակերտ սուրբ Դադիի անունով։ Ըստ ավանդության, Դադին մ.թ. 1-ին դարում քրիստոնեություն է քարոզել ներկայիս Քարվաճառի տարածքի բնակչությանը։ Բայց հենց այդ տարածքում էլ անհավատների կողմից քարկոծվելով սպանվել է։ Հավատացյալները նրա դին հողին են հանձնել։ Իսկ Հայաստանում քրիստոնեության ընդունումից հետո նրա շիրիմը վերածվել է ուխտատեղիի։ Շիրիմի վրա կառուցվել է դամբարան, իսկ 4-րդ դարում նույն տեղում կառուցվել է Դադիվանքի վանական համալիրը։