Անիծված շիրիմները. ինչ փոփոխությունների են ենթարկվել հայերի հուղարկավորման ավանդույթները

Հայ ժողովրդի բազմադարյա պատմության մեջ ամենից քիչ փոխվել են հուղարկավորման ավանդույթները:Եվ դա ամենևին էլ պատահականություն չէ:
Sputnik

Լաուրա Սարգսյան, Sputnik Արմենիա

Հարգել մահացածների հիշատակը, խստագույնս պահպանել հուղարկավորման ծեսերը, ճիշտ թաղել, նշել ննջեցյալի քառասունքն ու տարին` հուղարկավորման բոլոր այս ավանդույթները հայերը սրբորեն պահպանել են բազմադարյա պատմության ընթացքում: Ազգագրագետ Սվետլանա Պողոսյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում պատմեց, որ հնում հուղարկավորմանը հարազատները պատրաստվել սկսում էին մարդու կյանքի վերջին րոպեներից:

Անիծված շիրիմները. ինչ փոփոխությունների են ենթարկվել հայերի հուղարկավորման ավանդույթները

«Այն, որ մարդը մահամերձ է, նախևառաջ զգուշացնում էին ամենամոտ ազգականներին, հարազատներին և բարեկամներին: Դա արվում էր այն նպատակով, որպեսզի նրանք հասցնեն կյանքի օրոք հրաժեշտ տալ հարազատին», – պարզաբանում է Պողոսյանը:

Հանգուցյալը

Մահը վրա հասնելուց անմիջապես հետո, նույն օրը, հանգուցյալին լողացնում էին, հագցնում, պատանավորում: Ընդունված էր հանգուցյալին հագցնել նրա ունեցած ամենաթարմ, գրեթե չհագած շորերը՝ ներքնազգեստից մինչև վերնահագուստը:

Անիծված շիրիմները. ինչ փոփոխությունների են ենթարկվել հայերի հուղարկավորման ավանդույթները

Ի դեպ, որպես կանոն, հասուն տարիքից սկսած, մարդիկ իրենց համար «հուղարկավորման հանդերձանք» էին ձեռք բերում և պահում այլ շորերի հետ, բայց ընդգծված՝ առանձին: Այդ «հատուկ հագուստի» խնամքը և պահպանման հոգսը, սովորաբար, օջախի մեծ տիկնոջ վրա էր: Ինչ վերաբերում է հանգուցյալին հուղարկավորման պատրաստելուն, ապա կահ-կարասին, որն օգտագործում էին մարմինը լվանալու ժամանակ, հետո դեն էին նետում: Միայն այդ ընթացակարգերից հետո ննջեցյալի մարմինը պատանավորում էին՝ փաթաթում դրա համար նախատեսված սպիտակ կտորով:

Անիծված շիրիմները. ինչ փոփոխությունների են ենթարկվել հայերի հուղարկավորման ավանդույթները

«Հանգուցյալի մարմինը լվանալիս գործածած առարկաները դեն էին նետում, որովհետև համարվում էր, որ եթե դա պահվի տանը, ապա մի խորշ կբացվի, որը կապում է ննջեցյալի և կենդանի մարդկանց հոգիները, ինչը ցանկալի չէր», – բացատրում է Պողոսյանը:

Անիծված շիրիմները. ինչ փոփոխությունների են ենթարկվել հայերի հուղարկավորման ավանդույթները

Հնում հայերը խիստ հարգում էին հանգուցյալների հիշատակը: Չնայած, պետք է նկատել, որ բազմահազարամյա պատմության ընթացքում, կախված այս կամ այն խոշոր ժամանանակահատվածում ունեցած դավանանքից (բազմաստվածույթան շրջան, քրիստոնեություն) պատկերացումները որոշակի փոփոխվել են, լրացվել:

Տանը չէին դնում

Պողոսյանը նշում է, որ հնում հանգուցյալներին տանը չէին դնում: Բոլոր այդ արարողություններից հետո, ննջեցյալին եկեղեցի էին տանում, որտեղ էլ տեղի էր ունենում հոգեհանգստի ծեսը: Ընդ որում, մարմինը տնից հանում էին, ոչ թե դռնից, այլ պատուհանից:

«Մեր նախնիները համարում էին, որ այդպիսով հանգուցյալի հոգուն և մահվան շնչին հնարավորություն չեն տալիս վերադառնալու այդ տուն», – ասում է Սվետլանա Պողոսյանը:

Գլուխլվայից մինչև ատամհատիկ, կամ ինչպես են հայերը պահպանել հին ավանդույթները

Միայն ամենահարուստ ընտանիքները կարող էին իրենց թույլ տալ հանգուցյալին դագաղի մեջ դնել: Ոմանք էլ մարմինը փաթաթում էին գորգի մեջ կամ դուրս հանում հատուկ պատգարակների վրա դրած:

Թաղումը

Թաղումը կատարվում էր միայն տղամարդկանց ներկայությամբ ու մասնակցությամբ: Կանանց արգելվում էր մասնակցել այդ արարողությանը, այդ պատճառով նրանք ուղեկցում էին մարմինը մինչև գերեզմանատան մուտքը: Այդ ավանդույթը մինչ օրս խստիվ պահպանվում է:

Անիծված շիրիմները. ինչ փոփոխությունների են ենթարկվել հայերի հուղարկավորման ավանդույթները

«Կանայք և երեխաները գերեզման այցելում էին միայն հաջորդ օրը (էքնահող կամ այգալաց -խմբ): Ի դեպ, հանգուցյալի լավագույն հագուստները տալիս էին գերեզմանափորներին: Ընդունված էր վճարել նրանց աշխատանքի համար, ինչպես նաև ուտելիք թողնել», – պատմում է Պողոսյանը:

Ինչու էին հայերը երեխային բարուրում հողով և պորտալարը թաղում բակում. հայկական ավանդույթներ

Թաղման թափորն ուղեկցող կանայք, հասկանալի է, տղամարդկանցից շուտ էին վերադառնում գերեզմաններից և հոգեհացի (քելեխ) սեղան պատրաստում: Ճաշացանկն անփոփոխ էր ու ընդգծված համեստ, հիմնականում այն ներառում էր խաշած մթերք` միս, ձուկ: Սեղանին դրվում էր նաև կանաչեղեն, լավաշ, թթու: Հոգեհաց էին տալիս նաև մահվան 7-րդ օրը, նշում քառասունքն ու տարին: Գերեզմանատնից վերադառնալիս, բոլորը պարտադիր լվացվում էին և հետո միայն մոտենում հոգեհացի սեղանին:

Պողոսյանը ընդգծում է, որ անկախ սոցիալական վիճակից, մինչև մահվան առաջին տարելիցը լրանալը հանգուցյալի ընտանիքի անդամները ջանում էին գերեզմանին տապանաքար տեղադրել: Շիրմաքարին գրում էին ննջեցյալի ծննդյան և մահվան տարեթվերը, անունն ու ազգանունը: Առավել ունևորները խաչքարեր կամ հուշարձաններ էին պատվիրում:

Անիծված շիրիմները. ինչ փոփոխությունների են ենթարկվել հայերի հուղարկավորման ավանդույթները

Ի դեպ, եթե մարդը ինքնասպան էր եղել կամ մկրտված չէր մահացել, ապա նրան հուղարկավորում էին ոչ թե ընդհանուր գերեզմանատանը, այլ մյուսներից առանձին՝ հատուկ տարածքում: Մեծամասնությունը խուսափում էր նման մանրդանց շիրիմներին այցի գնել: Ոմանք դրանք համարում էին անիծված շիրիմներ և անվանում «վտարակների գերեզման»:

Սուգ

Հանգուցյալի մտերիմներն ու հարազատները առնվազն 40 օր սուգ էին պահում և պարտադիր սև կամ մուգ կապույտ զգեստ հագնում: Այն ժամանակ սև գույնը խորհրդանշում էր վիշտը, ողբերգությունը, այդ պատճառով ոչ ոք առօրյա կյանքում այդ գույնի հագուստ չէր կրում:

Անիծված շիրիմները. ինչ փոփոխությունների են ենթարկվել հայերի հուղարկավորման ավանդույթները

«Այդ հետո արդեն ժամանակի ընթացքում փոխվեց վերաբերմունքը սև գույնի նկատմամբ և նույնիսկ հայտնի Կոկո Շանելն ասում էր, որ յուրաքանչյուր կնոջ զգեստապահարանում պետք է փոքրիկ սև զգեստ լինի: Սակայն նախկինում ջանում էին սև հագուստ չկրել, քանի որ դա սգի նշան էր», – բացատրում է ազգագրագետը:

«Ֆանտաստիկ երկիր է». ինչո՞ւ է իտալացին ցանկանում որդուն մեծացնել Հայաստանում

Եթե կինը շատ երիտասարդ տարիքում էր կորցրել ամուսնուն, պետք է առնվազն մեկ տարի սուգ պահեր: Մեկ տարի անց երիտասարդ այրին հանրային ընկալման մեջ համարվում էր ազատ և կարող էր կրկին ամուսնանալ, ինչը հասարակության կողմից չէր դատապարտվում: Իսկ եթե կինն այրիացել էր միջին կամ մեծ տարիքում, ապա նա դատապարտված էր սգին պատշաճող մուգ զգեստը կրել ցմահ:

Մինչև կյանքի վերջն, անկախ տարիքից, սգի մեջ էին մնում նրանք, ովքեր զավակ էին կորցրել:

Սգո զգեստը համեստ էր և մուգ երանգներով, կրում էին այն առանց զարդերի կամ վառ գլխարկների: Սգի մեջ գտնվող կանայք փողոց դուրս չէին գալիս ցերեկային ժամերին, հրապարակային և տոնական միջոցառումներին չէին մասնակցում:

Սգի մեջ գտնվող տղամարդիկ մորուք էին պահում, կամ գլխարկը թարս դնում: Քառասունքին տղամարդիկ դուրս էին գալիս սգից. ավագ բարեկամները կամ կնքահայրը նրանց բաղնիք էին տանում, վարսավիրանոց և սգո մորուքը սափրել տալիս:

Վարդավառը հիմա վերածվել է մանկական զվարճանքի. տոնի խորհուրդն ու սպասվող միջոցառումները

Ի դեպ, խորհրդային տարիներին նաև ընդունված էր, որ նախքան սափրվելը, հարազատների նույն խմբով, կնքահոր հետ, լուսանկարվեն: Այն ժամանակ լուսանկարչատները սովորաբար վարսավիրանոցների հետ նույն շենքում էին: Նշենք, որ 1950-70-ականներին ընդունված էր նաև մահացած հարազատի սևակիր փոքր լուսանկարը փակցնել պիջակին՝ հուղարկավորության ժամանակ:

Այնպես որ, եթե ընտանեկան ֆոտոալբոմներում նկար տեսնեք, որտեղ ձեր ազգի տղամարդիկ խոժոռադեմ ու մորուքներով են պատկերված, ապա արդեն կկռահեք, թե դա ինչ առիթով է եղել: