Դոլմաբահչե պալատը
Շքեղ Դոլմաբահչե պալատը, որը Ստամբուլի կենտրոնում է գտնվում ու քաղաքի գլխավոր տեսարժան վայրն է համարվում, Օսմանյան կայսրության գոհար են անվանում։
Թուրքիայի ամենամեծ պալատը լեգենդար ճարտարապետների Բալյան ընտանիքի ներկայացուցիչների աշխատանքն է։
Նախագծի հեղինակներն են՝ Կարապետ Ամիրա Բալյանն ու նրա ավագ որդին՝ Նիկողոս Բալյանը։ Պալատը 45 հազար քառակուսի մետր տարածք ունի։ Այն պարունակում է բարոկկոյի, ռոկոկոյի ու նեոդասական ոճերի տարրեր։
Ներքին հարդարանքի համար 14 տոննա ոսկի է օգտագործվել․ իսկ շինարարության ընդհանուր արժեքը գերազանցել է հինգ միլիոն ոսկե ֆունտը։
Դոլմաբահչեն իրավամբ Արևելքի մեծագույն շինությունն են անվանում։
Օրթաքյոյ մզկիթը
Սա Ստամբուլի ևս մեկ այլ՝ մեծ պահանջարկ ունեցող տուրիստական ուղղություն է Բոսֆորի կամրջի հարևանությամբ։ Մզկիթի նախագծի հեղինակը նորից Նիկողոս Բալյանն է։ Սուլթան Աբդուլ Մեջիդի I-ը 1853 թվականին հանձնարարել է շինարարությունը հայ ճարտարապետին, որը կառուցել է այն անհավանական սեղմ ժամկետում՝ երկու տարուց էլ շուտ։
Հետաքրքրական է, որ այն ավելի շատ բարոկո ոճի փոքր պալատ է հիշեցնում, քան սովորական մզկիթ։ Ի դեպ, մեկ այլ հայ հանճար՝ ծովանկարիչ Իվան Այվազովսկին անմահացրել է Օրթաքյոյ մզկիթն իր կտավներից մեկում։
Էդիրնե քաղաքի Սելիմիե մզկիթը
Անմիջապես մզկիթին անցնելուց առաջ պետք է նշել, որ հեղինակի՝ Միմար Սինանի ծագումը երկար ժամանակ վիճելի հարց էր։ Ենթադրություններ կան, որ նա կիսով չափ հայ է, կիսով չափ՝ հույն։
Վեճերին վերջ տվեց մի հետաքրքիր դեպք։ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան, թուրքագետ Ռուբեն Մելիքյանը մի անգամ պատմեց, որ նախորդ դարի 40-ականներին «գանգ չափողների» շարժում էր սկսվել։
«Այս մարդիկ բացում էին տարբեր անվանի մարդկանց դամբարանները, որ գանգն ուսումնասիրելուց հետո ապացուցեն նրանց թյուրքական ծագումը», - ասաց Մելքոնյանը։
Սինան Աղայի դամբարանը նույնպես բացել էին, որ ապացուցեին աշխարհին, որ մեծանուն ճարտարապետը զտարյուն թուրք է։
«Սակայն պարզվել է, որ նա արմենոիդ ռասսային է պատկանում։ Դրանից հետո որոշ ժամանակ գանգը թանգարանում էր պահվում, իսկ հետո անհետացավ։ Հիմա Միմար Սինանի դամբարանում թաղված է նրա մարմինն առանց գլխի», - նշեց թուրքագետը։
Վերադառնանք Սելիմիե մզկիթին։ Այն կառուցվել է Էդիրնեում 1569-1575 թվականներին։ Սինանն այն իր ստեղծագործության գագաթնակետն էր համարում։ Մզկիթի ճարտարապետություն առանձնանում է յուրահատուկ ամբողջականությամբ։
Սուլեյմանիե մզկիթ
Հանճարեղ վարպետ Սինանի ևս մեկ ստեղծագործություն է Սուլեյմանիե մզկիթը, որում հինգ հազար հավատացյալ է տեղավորվում։ Այն կառուցվել է 1550—1557 թվականներին Սուլեյման I-ի հրամանով։ Բազում գիտնականներ կարծում են, որ Սուլեյմանիեն Սինանի լավագույն աշխատանքն է։
Սուլեյմանիե մզկիթի նախագիծը հիմնվել է բյուզանական ճարտարապետության գլուխգործոցի՝ Սուրբ Սոֆիա տաճարի նախագծի վրա։
Մեդրեսե Ինջե Մինարե
Առաջին մեդրեսեն քարից 1251 թվականին կառուցել է ճարտարապետ Գալուստը, որը XIII դարի հայ ճարտարապետ էր։ Լողավազանով հսկայական բակը խաղաղության զգացողություն է տալիս։ Բակի ծայրերում ուսումնական շենքեր են։
Ինջե Մինարեն սելջուկյան ժամանակաշրջանի լավագույն ճարտարապետական հուշարձաններից է։
Ճարտարապետության բոլոր այդ գլուխգործոցները Թուրքիայի մասին պատմող տուրիստական բուկլետների առաջին էջերում են, որոնցում, սակայն, չի խոսվում աշխատանքների հանճարեղ հեղինակների մասին կամ խոսվում է քիչ ու հպանցիկ, սակայն այդ կառույցները փառք են բերում երկրին իրենց ստեղծման օրից։
Հավելենք, որ 2014 թվականին ճարտարապետության թուրքական թանգարանում Օսմանյան կայսրության շրջանում հայ ճարտարապետների կառուցած շենքերի առցանց-ցուցահանդես էր բացվել։
Ցուցադրության նկարագրության մեջ նշվում էր․ «Հայ ճարտարապետները նշանակալի դերակատարություն են ունեցել Օսմանյան կայսրությունում պալատների ու պետական մարմինների շենքերի կառուցման հարցում»։
Թանգարանի կայքում ներկայացված էր Բալյանների տոհմը, նաև խոսվում էր այն մասին, որ XVI դարում օսմանյան գլխավոր ճարտարապետ ու կառուցող ինժեները հայ Միմար Սինանն էր, որին համեմատում են Միքելանջելոյի հետ ու ճանաչում են որպես օսմանյան ճարտարապետության դասական շրջանի մեծագույն ճարտարապետ։