Արմենուհի Մխոյան, Sputnik.
«Կումայրի» ջոկատի մարտական ուղին տպավորիչ է` Բերձոր (Լաչին), Հադրութ, Հորադիզ, ինչ խոսք՝ Շուշի: Այս երկար ու հաղթական ճանապարհին զոհվել են ջոկատի 13 մարտիկները, 18-ը՝ վիրավորվել: Շիրակի արծիվներին առաջնորդում էր Միշա Սահակյանը: Սկզբում նա ջոկատի հրամանատարի տեղակալն է եղել, ապա հրամանատարը:
«Հայրենիքը Միշայի համար ամեն ինչ էր: Ոչ մի բան նրան հետ չէր պահում Արցախ մեկնելուց՝ ո՛չ իմ խնդրանքները, ո՛չ երեք դստեր արցունքները: Ասում էր՝ եթե ոչ ես, ապա ո՞վ: Պատահաբար եմ իմացել, որ մարտական ընկերները նրան «Բասմաչ» են կոչում: Չէր սիրում խոսել մարտերի, կռիվների մասին: Բայց անհերքելի է, որ հայրենի հողն ու ջուրը նրա համար ամենակարևորն էին»,- Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում պատմում է հերոսի կինը՝ Մարգարիտան:
Միշա Սահակյանը քաջ էր ու անվախ, գերի վերցնելու վարպետ: Ու հենց դրա համար էլ ջոկատի մարտիկները նրան սկսեցին «Բասմաչ» անվանել: Թշնամին էլ, իհարկե գիտեր նրա մասին, ու «Բասմաչն» այնքան նեղություն էր պատճառել, որ նրա համար բավական մեծ գլխագին էին սահմանել:
Նա 1988 թվականից ակտիվ մասնակցում էր ցույցերին, իսկ երբ պարզ դարձավ, որ պայքարը խաղաղ ցույցերով չի ավարտվելու, առաջիններից էր, որ զինվորագրվեց նոր-նոր մեկնարկող արցախյան ազատամարտին:
Մարտական մկրտությունը ստացավ Երասխավանում, ապա շարունակվեց Կոռնիձորից Նոյեմբերյան, Հադրութից Սիսիան, և այսպես շարունակ: Ամենաթեժը, իհարկե, Շուշի մատույցներն էին՝ Ջանհասան-Քյոսալար բնագիծը:
Շուշիի հաղթանակը երբեմն մերօրյա Սարդարապատ են կոչում: Երևի նման ցնծությամբ են ժամանակին Երևանում դիմավորել Սարդարապատի հերոսներին, ինչպես Գյումրին էր սրտանց ողջունում Շուշին ազատագրողներին: Գյումրին, որ 88-ի երկրաշարժից հետո սգացող ու ավերակ էր թվում, 92-ի մայիսին ցնծում էր…
Սակայն Շուշիի ազատագրումով և Արցախի հետ ցամաքային կապի վերականգնումով չավարտվեց ազատամարտը, այլ միայն ավելի մեծ թափ ստացավ: Ու շարունակվեց նաև ջոկատի մարտական ուղին՝ իր հրամանատարի գլխավորությամբ. Այգեհովիտ, Կրասնոսելսկ, ապա Լաչինով դեպի Մալխալավ: Մարտից մարտ ջոկատն ավելի էր ամրանում, ռազմական հմտություն էր ձեռք բերում ու հղկում, և յուրաքանչյուր զոհված ընկերոջ համար վրեժն ավելի էր խորանում:
Հորադիզը Բասմաչի համար վերջին էր….
Տիկին Մարգարիտը վերհիշում է, որ 1994 թվականի հունվարի 8-ին, երբ Միշան ճակատ մեկնելուց առաջ հրաժեշտ էր տալիս ընտանիքին, հերթով համբուրեց աղջիկներին՝ Նինային, Աննային ու Աիդային: Հանեց իր՝ արցախյան խաչով շղթան ու քնքշորեն անցկացրեց փոքրի՝ Աիդայի պարանոցին:
«Ոչ մի անգամ մեկնելուց առաջ այդպես չէր եղել, ինչպես այդ անգամ, որ փաստորեն վերջինն էր: Հատ-հատ ասում էր, թե ես ինչը ինչպես պետք է անեմ, ասես զգում էր իր մոտալուտ մահը»,- պատմում է տիկին Մարգարիտը:
Հորադիզի մարտը երկարում էր: Թշնամին համառում էր ու նաև գերազանցում քանակով ու ռազմական տեխնիկայով: Հրամանատարը, նկատելով, որ ջոկատի մարտիկներից Աբրահամն անշարժացել է, մի պահ կանգնում է, ապա ջոկատին հրահանգելով՝ «առա՛ջ, իմ հետևից», նետվում է գրոհի: Բոլորը մեկ մարդու նման հետևում են խիզախ հրամանատարին: Եվ այդ առաջխաղացումը անակնկալի է բերում թշնամուն: Բայց քիչ անց, երբ Միշա Սահակյանը փորձում է ընթացքում փոխել դատարկված պահունակը, խոցվում է: «Մարտը շարունակել»,-հնչում է վերջին հրամանը:
Հերոսի կինն ու երեխաները Միշայի քաջությունների ու սխրանքների մասին իմացել են մարտական ընկերների պատմություններից:
«Մարտի ժամանակ, կռվի մեջ, ասում են, որ խիստ էր ու անվախ: Բայց տանը մենք իրեն միշտ բարի ենք տեսել: Շատ էր սիրում ինձ ու երեխաներին: Բայց առավել շատ սիրում էր հայրենիքը: Տարիներ են անցել Միշայի մահից, աղջիկներս մեծացել են, արդեն թոռներ ունեմ, նրանցով եմ ապրում ու մխիթարվում, բայց ոչ մի րոպե չեմ դադարում Միշայի մասին մտածել: Երբեմն մտովի խոսում եմ հետը: Փորձել եմ ու փորձում եմ անել ամեն ինչ, որ երեխաներս ու թոռներս դժվարություն չունենան»,-պատմում է տիկին Մարգարիտը: Ասում է, որ ապրիլյան պատերազմի օրերին աշխատում էր հեռուստացույց չմիացնել, որ սրտի սպիացած վերքերը նորից չբացվեն…
Մեր զրույցի ամբողջ ընթացքում էլ տիկին Մարգարիտի աչքերը թաց էին: Ու մեղավոր էինք զգում՝ այդ արցունքների ու չմոռացվող ապրումները հիշեցնելու համար: Սակայն տիկին Մարգարիտը կրկնում էր, որ սիրով, հպարտությամբ ու նաև ուրախությամբ է պատմում իր հերոս ամուսնու մասին: Ուրախությամբ, որ դեռ Միշայի՝ Բասմաչի արածի ու դեպի անմահություն հարթած ուղու մասին լսել ու իմանալ ցանկացող կա: