Լաուրա Սարգսյան, Sputnik Արմենիա
Արտաշատ հասանք պայմանավորվածից տասը րոպե շուտ: Մեծ Հայրենականի վետերան Հուսիկ Փանոսյանը հանդիպումը նշանակել էր առավոտյան ժամը 10:00-ին՝ Արտաշատի վետերանների խորհրդի գրասենյակում, որը քաղաքապետարանի շենքում է:
Մուտքի մոտ մի քանի տղամարդ կար` քաղաքապետարանի աշխատակիցներն էին: Նրանցից մեկը հարցրեց՝ արդյո՞ք Հուսիկ Փանոսյանին ենք փնտրում ու ասաց, որ նա արդեն տեղում է ու մեզ է սպասում:
Լազուրագույն աչքերով ու կապույտ կոստյումով մի պապի մեզ դիմավորեց գրասենյակի շեմին: Կերպարը լրացնում էին բազմաթիվ մեդալներն ու շքանշանները: Իսկ աշխատասենյակի պատերին փակցված էին Մեծ հայրենականի, Արցախի ազատամարտի ու ապրիլյան պատերազմի հերոսների լուսանկարներ:
-Պատրաստ եմ աշխատանքի ու պաշտպանությանը, – կատակով պատասխանեց վետերանը (ГТО – ՊԱՊ՝ ԽՍՀՄ տարիների հապավումը և կարգախոսն է կրկնել Հուսիկ Փանոսյանը, կային վազքի, նռնակ նետելու, հրաձգության ՊԱՊ նվազագույն նորմաներ, որոնք պարտավոր էր լրացնել խորհրդային յուրաքանչյուր դպրոցական-խմբ.):
Հուսիկ Փանոսյանը ժամացույցին նայեց, ու մենք սկսեցինք զրուցել: Վետերանին շատ հագեցած օր էր սպասում. պետք է հասցներ միանգամից երկու միջոցառման մասնակցել, որտեղ նաև ելույթներ պետք է ունենար:
Հուսիկ պապը սկսեց պատմել. նա բանաստեղծություններ էր արտասանում, իր ելույթներից մեջբերումներ անում, պատերազմական պատմություններ վերհիշում: Ամեն ինչ տեսած այս 101-ամյա ծերունու եռանդը, սերն ու կյանքի ձգտումը ապշեցուցիչ են:
«27 միլիոն մարդ իրենց կյանքն են տվել Հայրենիքի, հաղթանակի համար. 27 միլիոնը հավերժ երիտասարդ են մնացել` չտեսնելով կյանքի քաղցրությունը, 27 միլիոն մայրեր սպասում էին իրենց որդիներին...»:
Փանոսյանը ծանր հոգոցով ընդհատում է իր պատմությունը: Մի կողմ է նայում` թաքցնելով մեզանից արցունքոտված աչքերը: Մի քանի վայրկյան անց նա շարունակում է իր խոսքը, ապա նշում Մեծ Հայրենականի հերոսներին ու միայն վերջնում համեստորեն ավելացնում. «Իսկ հիմա երկու խոսք իմ մասին»:
Ինչ երիտասարդ էինք...
Պապը չգիտի, թե որ ամսին է ծնվել, միայն գիտի, որ դա 1918 թվականին է եղել: Նա ավարտել է Ադլերի թիվ 3 դպրոցը, ու լավ գնահատականների համար նրան առաջարկել են տնօրեն դառնալ, քանի որ այն տարիներին լավ կադրերի պակաս կար: Վեց ամիս է աշխատել այդ պաշտոնում: Սկսվել է խորհրդա–ֆիննական պատերազմը, նրան բանակ են զորակոչել:
Մեծ հայրենական պատերազմի մեկնարկից կարճ ժամանակ անց, 1941 թվականի հուլիսի 10-ից սկսած, Փանոսյանը հազարավոր այլ մարտիկների հետ դիմագրավեց թշնամուն՝ Սմոլենսկում:
«Այսօրվա պես հիշում եմ: Դաշտում մարզումներ էինք անցնում: Մեզ շտապ հավաքեցին զորամասում: Միացրեցին ռադիոընդունիչն, ու ձայնն ասաց. ուշադրություն, ուշադրություն, Մոսկվան է խոսում: Խոսքը փոխանցվում է ԽՍՀՄ Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի նախագահ Վյաչեսլավ Մոլոտովին», – պատերազմի մեկնարկի մասին հիշում է Փանոսյանը:
Մոլոտովը հայտնեց, որ պատերազմ է սկսվել: Գեներալների, հրամանատարների սպաների դեմքերը միանգամից փոխվեցին... Նրանք արդեն մի պատերազմ տեսել էին: Հունիսի 23-ի վաղ առավոտյան Փանոսյանին ու նրա զինակիցներին Ստավրոպոլի կայարանի կառամատույցից ապրանքատար վագոններով Սմոլենսկ ուղարկեցին:
Չորս տարվա ընթացքում Փանոսյանը վեց անդամ վիրավորվել է: Մեր հերոսը մարտնչել է Սմոլենսկի, Մոսկվայի, Ստալինգրադի, Օրյոլի, Կուրսկի ճակատամարտերում: Առաջին վիրավորումը ստացել է 1941 թվականին:
«Պատերազմն առանց վիրավումների չի լինում: Հանկարծակի ամեն ինչ պայթում է, կրակում են: 1941 թվականն էր, ես ջոկատի հրամանատար էի: Թշնամու տանկերը մեզ վրա էին գալիս, ստիպված էինք դրանց անզեն դիմավորել: Շուրջը սոլյարայուղի շշեր էին գցած: Մենք այրում էինք դրանք ու տանկերի վրա գցում: Այդպես էլ առաջին անգամ վիրավորվեցի», – ասաց Փանոսյանը:
Նրան ու բոլոր զինվորներին հետագայում «Հայրենական պատերազմի» երկրորդ աստիճանի շքանշաններով պարգևատրեցին:
Աղյուսներով էին տաքանում
Ստալինգրադի ճակատամարտն առանձնակի դաժան էր: Գերմանացիները գաղտնի խոսում էին, որ խորհրդային ժողովրդի մեջ ապրում է մի չար ոգի, որը թույլ չի տա նրանց տուն վերադառնալ:
«Այն ժամանակ մեզ թվում էր, որ եղանակը մտածած մեզ հետ չար կատակ է անում: Շատ ցուրտ էր՝ 35 աստիճան սառնամանիք: Մենք նույնիսկ գիշերը չէինք կարողանում հանգստանալ: Ամեն վայրկյան զգոն էինք ու հսկողություն էինք իրականացնում»,- վերհիշում է Փանոսյանն այն օրերը:
Հիշում է` ինչպես մի անգամ մարշալ Ժուկովն եկավ իրենց մուտ ու զարմացած հարցրեց` ինչու է նրանց փոքրիկ սենյակում այդքան տաք: Գաղտնիքը պարզ էր. զինվորները աղյուսներ էին վերցնում, վրան սոլյարայուղ կամ բենզին էին լցնում ու այրում էին. «Աղյուսը երկար է պահում տաքությունը, այդպես էլ տաքանում էինք»,-բացատրում է վետերանը,- Սնվում էինք ինչպես պատահի, հաճախ մոռանում էինք ուտելիքի մասին, որտեղ ու ինչպես պատահի`ոտքի վրա, նստած քնում էինք: Ամենադաժան մարտերի թեժ պահերին չէինք զգում ո՛չ սով, ո՛չ էլ ցուրտ: Երբ ամեն ինչ շատ վատ էր, ձի էինք ուտում:
Մենք գիտեինք, որ մահը մերն է, մենք էլ՝ մահինը: Մեզ փրկում էր այն, որ մեկ ընտանիքի պես էինք ապրում ու գիտեինք, որ մարտական ընկերոջ կյանքը ամենից վեր է», - ասաց Փանոսյանը:
Իսկ վերջին անգամ վիրավորվել է 1944 թվականին, Բրեստի մատույցներում…
«Անկեղծ եմ ասում`ծանոթ-անծանոթ երջանկությունից գրկում էին միմյանց: Պատերազմն ավարտվել էր, շուրջը բոլորը բացականչում էին՝ «Հաղթանա՜կ», - հիշում է Հուսիկ պապն ու մեկ ժամվա ընթացքում երկրորդ անգամ դադար առնում:
Նա նորից շեղեց հայացքը, շրթունքը դողաց, աչքերն արցունքոտվեցին:
Միայն Հաղթանակով տուն կվերադառնանք
«Միայն Հաղթանակով տուն կվերադառնանք». Այս կարգախոսն օգնել է Փանոսյանին՝ պատերազմի մսաղացում: Հետո նա ուսուցիչ է աշխատել, ավարտել է ֆիզիկայի ինստիտուտը: Ամուսնացել է, բազում թոռներ ու ծոռներ ունի:
Փանոսյանը բացահայտել է երկարակեցության գաղտնիքը. պետք է ամեն օր մարզվել:
«Ես 30 տարվա ընթացքում ամեն օր 7 կիլոմետր քայլում էի: Իսկ դուք ի՞նչ եք անում. աշխատանքի եք գնում, նստում եք, հոգնած տուն եք գալիս, քնում եք ու այդպես շարունակ», – բողոքում է Փանոսյանը:
Չնայած տարիքին` նա հիմա էլ չի մոռանում սպորտի մասին:
Ամեն առավոտ թոռների հետ 15 րոպե վարժություններ է անում:
Վերջին հարցս մեդալների, շքանշանների մասին էր: Նա ասած, որ 35 պետական պարգև ունի. երևի մեկ օրը բավարար չէ՝ բոլորի մասին պատմելու համար:
Այդ նոտայի վրա էլ հրաժեշտ տվեցինք, սելֆի արեցինք, վերցրեցի ուսապարկս ու արդեն դուրս էի գալիս, բայց պապն ինձ շեմից հետ կանչեց:
Նա չորս հատ մեծ խնձոր տվեց` ձեռքի տակ ուրիշ բան չկար, ու ասաց, որ չկորեմ: