ԵՐԵՎԱՆ, 3 մարտի — Sputnik. Հայ գրականությունում «գերբնական գրականության» և հրաշապատում (ֆենթեզի) ժանրի սակավությունը բացատրվում է վաղ քրիստոնեության, ինչպես նաև բանահյուսության ու գրականության միջև առկա հսկայական անդունդով: Այս մասին Sputnik Արմենիայի «Արտբոքս» հաղորդաշարի եթերում ասաց ԵՊՀ-ի պրոֆեսոր, բանասիրական գիտությունների դոկտոր Ալվարդ Ջիվանյանը՝ միաժամանակ չմոռանալով «ավանդությունների շտեմարան» կազմած Րաֆֆու կամ «դիցանույշներ ու օդանույշներ» կերտած Մեծարենցի մասին:
Ջիվանյանը կարծում է, որ հրաշապատումների սակավության միտումը նկատելի է դեռևս դպրոցական մակարդակից, չհաշված հայ մեծագույն հեքիաթագիրներին՝ Ղազարոս Աղայանին ու Հովհաննես Թումանյանին, որոնցից բացի, հազիվ թե գտնենք գրողներ, որոնք հակված են եղել այս ժանրին:
Բանասերը քիչ բացառություններից մեկն այնուամենայնիվ համարում է Րաֆֆունն, միայն թե այն վերապահումով, որ վերջինս գրել է գերբնականի մասին ոչ թե որպես հեղինակ ու այդ հրաշապատումը ստեղծող, այլ ավելի շատ ՝ որպես ազգագրագետ: Րաֆֆու վիպաշարում Ջիվանյանը հատկապես առանձնացնում է «Սալբի» վեպը, որն անվանում է «ժողովրդական հավատալիքների, նախապաշարմունքների, ավանդությունների մի հրաշալի շտեմարան»:
Անդրադառնալով հրաշապատումների սակավ լինելու պատճառներին և գործոններին՝ Ջիվանյանը համարում է , որ պետք է իրողությունը դիտարկել թե՛ սուբյեկտիվ, թե՛ օբյեկտիվ տեսանկյունից.
«Պատճառներից մեկը ես համարում եմ այն հսկայական անդունդը, որ գոյացել է հայ բանահյուսության և գրականության միջև: Գործոններից մյուսը, մեր վաղ քրիստոնեացումն է, քանի որ եկեղեցու հայրերը խիստ քննադատաբար էին վերաբերում հեթանոս հավատալիքներին, իսկ հեթանոս ոգիները դիվականացվում էին, այսինքն՝ նրանց մասին չէր կարելի գրել»,– ասում է նա:
Ջիվանյանի խոսքով` այս տիրույթում ամենակարևոր երկը Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոցն» է, որտեղ նա հերքում է աղանդներին:
«Աղանդ ասելով` Կողբացին նկատի ուներ և՛ այս հավատալիքները, և՛ էակները, որոնք հետո Ռոուլինգը կանվաներ «Գերբնական գազաններ»: Ու հենց դրանք էին, որ պիտի բնակվեին հրաշածին հրաշապատումի աշխարհում: Հետևաբար՝ անջրպետը գտնվում է հայ հեթանոս և քրիստոնյա մշակույթների միջև»,– նշեց պրոֆեսորը:
Ջիվանյանը նաև չմոռացավ արևմտահայ գրականության մասին` առանձնացնելով այն սակավաթիվ գրողներին, որոնք դիմում էին հավատալիքներին ու գերբնական արարածներին:
«Այս համատեքստում հատկանշական է, օրինակ, Մեծարենցը, որի երկերում կհանդիպեք բազմաթիվ «օդանուշների» և «դիցանուշների», որոնց նա կերտում է ասեղնագործի հմտությամբ:Կամ մեկ այլ օրինակ է հայ բանաստեղծ, քննադատ, փիլիսոփա Ինտրան (Տիգրան Չրաքյան) »,– ասաց նա:
Պրոֆեսորի խոսքով՝ նրանք այն քիչ բանաստեղծներից էին , որոնք կանգնած էին բնականի ու գերբնականի, իրականի ու հրաշապատումի սահմանին` կատարելապես տիրապետելով գերբնականի բանալուն, որը հայ ժողովրդական հեքիաթում ստանում է «լինում է, չի լինում» մուտքի բանաձևումը:
Ջիվանյանի հետ ամբողջական զրույցը կարող եք լսել տեսանյութում։