ԵՐԵՎԱՆ, 22 նոյեմբերի - Sputnik, Արամ Գարեգինյան. … «Դու КГБ-ո՞ւմ ես: Ի՞նչ են նրանք անում քեզ հետ»:
Իրականությանը մոտ այսպիսի պատմություն են պատմում հին ֆինանսիստները. Հայաստանում ԱՄՀ առաջին ներկայացուցիչներից մեկը պետք է շտապ տեղեկություն փոխանցեր Մոսկվա: Իսկ 1992 թվականին անխափան, այն էլ միջագային հեռախոսակապ Երևանում հնարավոր էր միայն հաշված վայրերում գտնել: Ժամանակ չկորցնելով` օտարերկրյա հյուրին հասցրին այնտեղ, որտեղ այդ կապը միշտ կար: Նա զանգահարեց Մոսկվայում գտնվող ԱՄՀ տարածաշրջանային բյուրո: «Որտեղի՞ց ես զանգահարում», - հարցրին նրան հեռախոսի մյուս ծայրից…
Սկիզբը հեշտ չէր: Մութ ու ցուրտ այդ օրերին ծնվեց հայկական դրամը: 1993 թվականի նոյեմբերի 22-ին, հայկական դրամի կյանքի առաջին օրը, նրա պաշտոնական փոխարժեքը դոլարի նկատմամբ 14,65 կազմեց:
Սակայն շուտով պարզվեց, որ այդ գնով ոչ ոք դոլար չի վաճառում: Եվ արդեն մեկ տարի անց, 1994 թվականի նոյեմբերին, փոխարժեքը կազմեց 404 դրամ: Իսկ այն պահելու համար ոչինչ չկար. ԿԲ-ն գրեթե ռեզերվներ չուներ: Կար միայն կառավարության 500 հազար դոլարի վարկը:
Դրամը նոր տատանումներից պաշտպանելու համար ԿԲ-ն արժութային ինտերվենցիաների խիստ քաղաքականություն էր վարում՝ շուկայում արժույթ վաճառելով և գնելով: Դա արվում էր, որպեսզի գոնե արհեստականորեն պահպանվի դրամի փոխարժեքը:
2000-ականների սկզբին 10 դրամանոց թղթերը «թղթադրամ» անվանելն արդեն ծիծաղելի էր: Բոլորը հիշում են՝ կեղտոտ և մաշված էին և կպչուն ժապավենով կպցրած: Իսկ այն ժամանակ՝ 93-ին, դա ամենաիսկական թղթադրամն էր: Դրանով դուք մեկ հատ հաց կգնեիք (որն այն ժամանակ կտրոններով էին վաճառում): Եվ դեռ մանր կմնար, օրինակ, ֆիլհարմոնիկի տոմս գնելու համար: Չէ՞ որ այն ընդամենը 1 դրամ արժեր: Իսկ այնտեղ ոչ միայն հոգին, այլև մարմինը ջերմացնելու համար էին գնում: Այստեղ (օ՜, հրաշք) լույս կար, և միջանցքներում ձեզ վրա հաճելիորեն փչում էին օդաջեռուցիչները:
Երիտասարդությունը կծիծաղի նաև այն տարիների նվազագույն աշխատավարձերի մասին հրամանների վրա: 1994 թվականի հունվարի 1-ին նվազագույն աշխատավարձը սահմանեցին… 110 դրամ: Տարիքով մեծերը կհիշեն, թե այն ժամանակ, ինչ կարելի էր գնել 100 դրամի դիմաց: Թեև փոքր-ինչ խոշոր գնումները ամեն դեպքում դոլարով էին չափում:
Մեկ տարի անց 1 կգ հացը 75 դրամ արժեր (որի գինը դեռ կարգավորում էին):
1996 թվականին Վիճակագրական ծառայությունը պարենային ապահովման նվազագույն շեմը սահմանեց 6612 դրամ: 2000-ականներին հայկական դրամի փոխարժեքի անկումը դադարեց: 2003 թվականին այն 1%-ից պակաս կազմեց:
2004 թվականին դրամի փոխարժեքը սկսեց աճել: Հանրապետություն եկող տրանսֆերները գնալով ավելի ու ավելի մեծանում էին ի պատիվ արտերկրում աշխատող ու բնակվող հայերի, ինչպես նաև Սփյուռքից ներդրումներ էին արվում շինարարության մեջ: Արդյունքում 2004-2009 թվականներին դրամի փոխարժեքը գրեթե կրկնակի իջավ: Սակայն արժույթն ամրապնդվում էր, իսկ ապրանքներ և ծառայություններ այդքան չէր արտադրվում: Արդյունքում, 2009 թվականի մարտին, «շիկացած» դրամը 20%-ից ավել անկում ապրեց:
Այդ ժամանակվանից ի վեր հայկական դրամը նման ցնցումներ չի ապրել: Դիմակայել է այն նույնիսկ Ռուսաստանի տնտեսության դժվարությունները և 2014-2015 թվականների նավթի գների անկմանը: 2014 թվականի վերջին փոխարժեքը, մեկ օրվա ընթացքում, ընկավ, սակայն արդեն միայն 4%-ով:
Իսկ այժմ, հայկական դրամի 25-ամյակի կապակցությամբ, շրջանառության մեջ են դրվում արդեն երրորդ սերնդի թղթադրամները:
Թղթին այստեղ պոլիմերային թելեր են ավելացրել, որոնք դրամն ավելի ճկուն և ամուր կդարձնեն: Եթե նույնքան ամուր լինեն նաև եկամուտները, շատ ավելի լավ կլինի:
Դրամի փոխարժեքը, համենայնդեպս, ամուր է, ինչի մասին այսօր հիշեցրեց ԿԲ նախագահ Արթուր Ջավադյանը՝ հայկական դրամի 25-ամյակին նվիրված հանդիսավոր ընդունելության ժամանակ Ազգային պատկերասրահում: Այստեղ նաև փոքր ցուցահանդես էին կազմակերպել, որը ներկայացնում էր այն թղթադրամներն ու մետաղադրամները, որոնք բոլոր այս տարիների ընթացքում մենք ուրախությամբ ստանում էինք, սակայն տխրությամբ տալիս:
«Այս տարիների ընթացքում հայկական դրամը դարձավ ամենակայուն արժույթներից մեկը հետխորհրդային տարածքում: Մենք պետք է արժանին մատուցենք մարդկանց, որոնք, դժվարին պայմաններում, վճռականություն ցուցաբերեցին և ներդրեցին ազգային արժույթը: Չմոռանանք նաև մեր քաղաքացիների մասին, որոնք բոլոր այս տարիների ընթացքում վստահում էին և շարունակում են վստահել Հայաստանի ազգային արժույթին: Հանրապետությունում աճում է հայկական դրամներով արվող ավանդների տեսակարար կշիռը», - հայտարարեց Ջավադյանը:
Նա շնորհակալություն հայտնեց նաև ֆինանսական համակարգի, նախկին և ներկայիս աշխատակիցներին, որոնք օգնեցին ստեղծել և պահպանել ազգային արժույթը:
Ահա և նրանք, մի կադրում տարբեր տարիների ֆինանսների երեք նախարարներն են. Լևոն Բարխուդարյան, Վաչե Գաբրիելյան և Ատոմ Ջանջուղազյան: