ԵՐԵՎԱՆ, 2 հոկտեմբերի — Sputnik, Նանա Մարտիրոսյան. Կոթի գյուղ մտնելիս հյուրերին դիմավորում է բարձր սյան վրա «թառած» բազեն, որի վրա գրված է «Կոթի»։
Այստեղ գրեթե յուրաքանչյուր քայլի կարելի է ծաղիկներ տեսնել` բոլոր տեսակների և գույների։ Եթե հստակ չիմանաս, թե ուր ես եկել, ապա կթվա` հայտնվել ես մի խաղաղ գյուղում, որտեղ ոչինչ տեղի չի ունենում։ Իրականում գրեթե ամեն գիշեր այստեղ կրակոցներ են հնչում. 38 կմ երկայնքով գյուղը գնդակոծում է ադրբեջանական ԶՈՒ-ն։
Հենց այստեղ ես իրականում սկսում հասկանալ «գեղամեջ» բառի, ավելի ճիշտ` երևույթի իմաստը։
40-80 տարեկան տղամարդիկ նստած են հատուկ հարմարեցված շինությունում և «բլոտ» են խաղում։ Sputnik Արմենիայի նկարահանող խմբին նկատելով` տղամարդիկ մի կողմ են դնում խաղաթղթերն ու ծխախոտի տուփը, որի վրա գրանցում են խաղի հաշիվը, և հրավիրում են սեղանի մոտ նստել։ Հետաքրքրությամբ հարցնում են` ով ենք մենք, ինչու ենք եկել։
Մեկը մյուսին ընդհատելով` պատմում են, որ գյուղում ճանապարհները վատն են, ջրամատակարարման հետ կապված խնդիրներ կան, գազ կա, բայց տներում անցկացնել չեն կարող. շատ թանկ է, սուբսիդավորում էլ չկա։ Բացի այդ, գյուղապետը «ճարպիկ չէ». ամեն ինչի մասին տեղեկացնում է մարզպետարանին, բայց դրանից այն կողմ գործը տեղից չի շարժվում։
Եղանակն էլ այս տարի այն չէր. կարկուտը ամբողջ ցորենը ծեծել է, իսկ գյուղատնտեսության նախարարությունը, թեև խոստացել էր 60 հազար դրամի չափով փոխհատուցում տրամադրել, բայց դեռ չի շտապում կատարել խոստումը։ Վարելահողերի մի մասն էլ ադրբեջանական զինված ուժերի հասանելիության գոտում է, այնպես որ դրանք պարզապես հնարավոր չէ մշակել։
«Նախարարը եկավ, խոստացավ փոխհատուցում տրամադրել միայն աշնանացանից հետո։ Սակայն մենք սերմեր չունենք։ Խոստանում են դեկտեմբերին, բայց չէ՞ որ ցանքի ժամանակն ավարտվում է։ Չգիտեն` ինչ են անում։ Նիկոլն էլ խոստացել էր, սակայն չեկավ», — պատմում են նրանք։
Դժգոհելու պատճառները բազմաթիվ են։ Գյուղացիների համար ամենակարևորն անվտանգությունն է, բայց խաղաղության հույսն այստեղ արդեն կորցրել են։ Մի քանի սերունդ հասցրել է մեծանալ գնդակոծությունների տակ, և քչերն են հավատում, որ մի օր գյուղի դիմաց գտնվող սարից կդադարեն կրակել։ Տեղի բնակիչներն այնքան են ընտելացել կրակոցներին, որ ինքնաձիգը լուրջ զենքի տեղ չեն դնում։ Իսկ եթե հանկարծ ինչ-որ գիշեր խաղաղ է անցնում, նրանք սկսում են անհանգստանալ. գուցե թշնամին ավելի վատ բան է մտածել։
Դպրոցում հավաքարար աշխատող Ալիսան պատմում է, որ երեխաները սպառազինության տեսակները զանազանում են ձայնից։
«Ինչ ասես, որ չենք տեսել` ԴՇԿ, «Սև նետ», իսկ 90-ականներին նաև «Գրադ»։ Ասում են` նոր տեսակ կա, կանգնած ես քեզ համար, հետո ընկնում ես, և վերջ։ Մենք այստեղ կարծես ափի մեջ լինենք իրենց դիրքերից, — ասում է ու ծիծաղում։ —Մի՛ վախեցիր։ Տես` ես ինչ քաջ եմ, երբեք չեմ վախեցել»։
Գյուղի դպրոցի տնօրեն Մուշեղ Սիրադեղյանը նույնքան լավատես չէ, որքան Ալիսան։ Ասում է` համակարգային փոփոխություններ են պետք կրթության, առողջապահության, գյուղատնտեսության և այլ ոլորտներում։ Սահմանամերձ գյուղերի ուսուցիչները, բժիշկներն ու մյուս մասնագետները պետք է բարձր աշխատավարձ ստանան։ Գյուղացիները պետք է սուբսիդավորում ստանան, իսկ օգնություն ստանալու ծրագրերին մասնակցելու շեմը պետք է իջեցվի։ Միայն այդպես կարելի է պահել բնակչությանը, համոզված է նա։
«Մարդը, որն ամեն գիշեր ստիպված է պատասխանել վախվորած երեխայի հարցերին, չպետք է սոցիալական խնդիրների բեռան տակ ճկված լինի։ Առանց այդ էլ նա մտածելու շատ պատճառներ ունի։ Գյուղացիները հոգատարություն են ուզում», — ասում է նա, և ձայնի մեջ տխուր ելևէջներ են նշմարվում։
Սիրադեղյանը դպրոցը գլխավորում է 1995 թվականից, և նա շատ անգամներ է տեսել այն երեխաներին, որոնք գիշերն անցկացրել են կրակոցների տակ։ Ասում է` աչքերի լույսը խամրում է, չեն ուզում սովորել։ Ոմանք գերադասում են ծնողների հետ մնալ նրանց ինչ-որ կերպ պաշտպանելու համար։ Մյուսները դպրոցն ավարտելուց անմիջապես հետո հեռանում են գյուղից և հետագայում փորձում են ծնողներին իրենց մոտ տանել։
Տիգրանը, որն այդ պահին դպրոցի բակում գնդակ է խաղում, դեռ չի որոշել, թե ինչ է անելու ապագայում, սակայն այժմ միայն մի բանի մասին է երազում` ֆուտբոլիստ պիտի դառնա։ Բավական է` Մեսսիի և Մխիթարյանի անունները լսի, դեմքին ժպիտ է հայտնվում, և նա ցուցադրում է Հենոյի հայտնի «կարիճի հարվածը»։
«Հավաքականում կխաղամ և Հենոյին կհանդիպեմ։ Առանց ֆուտբոլի կյանք չունեմ», — ասում է նա և շարունակում ֆուտբոլ խաղալ մեր լուսանկարչի հետ։
Գյուղի երեխաները, ընդհանուր առմամբ, համոզված են, որ մի օր անպայման հաջողության են հասնելու։ Նրանք Ռուբեն Հախվերդյանին են տեսել, քանի որ նրա եղբայրը` Հովհաննեսը, դեռ Կոթիում է ապրում։ Իսկ գյուղապետարանի մոտ կանգնած է ծաղիկների մեջ կորած մարշալ Բաղրամյանի կիսանդրին, որը, ինչպես պնդում են Կոթիի բնակիչները, Բարամանյան էր, սակայն հետո չգիտես որտեղից նրա ազգանունի մեջ «ղ» տառը հայտնվեց։
Նրանք նաև Վանո Սիրադեղյան են կարդացել, ասում են, որ որպես քաղաքական գործիչ նա հակասական կերպար է, բայց գրել կարողանում է։ Համոզված են` գրել է նա նաև Կոթիի մասին. չէր կարող չգրել մի գյուղի մասին, որը միշտ ծաղկում ու ոգեշնչում էր։