ԵՐԵՎԱՆ, 12 ապրիլի — Sputnik, Աշոտ Սաֆարյան. Հայաստանում և Ադրբեջանում գործող իշխանության վերարտադրումը կարելի է իրականացված փաստ համարել։ Չորեքշաբթի` ապրիլի 11-ին, գործող ՀՀԿ-ն հայտարարեց վարչապետի պաշտոնին առաջադրվող իր թեկնածուի` կուսակցության առաջնորդ և այժմ արդեն նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանի անունը։
Հատկանշական է, որ այդ օրը հարևան Ադրբեջանում արտահերթ նախագահական ընտրություններ էին տեղի ունենում, որոնցում մեծ տարբերությամբ հաղթեց երկրի գործող առաջնորդ Իլհամ Ալիևը։ Ալիևի հաղթանակը բավականին սպասելի էր` երկրի քաղաքական համակարգի որակը, իրական և արդյունավետ ընդդիմության բացակայությունը հաշվի առնելով։ Հայտնի է նաև, որ երկրի սահմանադրությունը Ալիևին անսահմանափակ քանակությամբ նախագահի պաշտոնին առաջադրվելու հնարավորություն է տալիս: 2016 թվականի աշնանը ընդունված սահմանադրական փոփոխությունների համաձայն` նախագահի ժամկետը հինգից յոթ տարի է դարձել:
Հասկանալի պատճառներով Ալիևի նախընտրական քարոզարշավի և Հայաստանի կառավարության կառուցվածքային փոփոխությունների հիմնական դրույթներից մեկն, անկասկած, ղարաբաղյան հակամարտությունն է: Օրինակ` ընտրողների հետ իր հանդիպումների ժամանակ Ադրբեջանի նախագահը բազմիցս թուր է ճոճել և սպառնացել «վերադարձնել ադրբեջանցիներին իրենց պատմական հողերը` Էրիվանը»` հույս ունենալով հայրենասիրական տրամադրվածություն ունեցող ընտրազանգվածի շրջանում որքան հնարավոր է շատ ձայներ հավաքել։ Հայկական կողմն, ի պատասխան, կոչ էր անում Բաքվին չկորցնել իրականության զգացողությունը և առասպելներով չապրել` հիշեցնելով, որ Ադրբեջանը հայտնվել է քարտեզի վրա 100 տարի առաջ, իսկ Երևանը շուտով նշելու է 2800-ամյակը:
Հայաստանում չկարգավորված հակամարտությունը Սերժ Սարգսյանի համախոհների համար Սարգսյանի իշխանությունը երկարացնելու անհրաժեշտությունը հիմնավորող առանցքային սկզբունքն էր։ Իշխող կուսակցության ներկայացուցիչները պնդում էին, որ Սարգսյանը հսկայական փորձ ունի, որն այդքան անհրաժեշտ է հետագա բանակցությունները վարելու համար։
Ինչևէ, ընտրություններն արդեն հետևում են, իսկ առաջիկա ամիսների ընթացքում կարելի է սպասել բանակցային գործընթացի ակտիվացմանը, իսկ գուցե նաև հակամարտության գոտում զուգահեռ սրացումների։ Ինչպես ավելի վաղ Ադրբեջանի արտգործնախարար Էլմար Մամեդյարովը հայտարարել էր, բանակցություններին կողմերը կվերադառնան ընտրական գործընթացներից հետո։
Բանակցությունների հիմնական թեման ներկա պահին շփման գծում միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմների ներդրման օգնությամբ վստահելիության մթնոլորտ ստեղծելն է։ ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների համապատասխան առաջարկները ձևականորեն դրական արձագանք են ստանում ինչպես Երևանում, այնպես էլ Բաքվում։ Վերջինը, սակայն, գործնականում խոչընդոտում է այդ առաջարկների իրականացմանը` վախենալով, որ այն հակամարտության գոտում կֆիքսի ստատուս-քվոն։ Ադրբեջանը ստատուս-քվո ասելով «Հայաստանի կողմից ադրբեջանական տարածքների շարունակվող բռնազավթում» է հասկանում։ Տորպեդավորելով պայմանավորվածությունների կատարումը` Ադրբեջանը միաժամանակ իրավունք է վերապահում «վերադարձնելու տարածքները ռազմական ճանապարհով»։ Եվ միջնորդների հավասարակշիռ, հասցեական արձագանքի բացակայությունը միայն ամրապնդում է Բաքվի վստահությունն իր իրավացիության մեջ։
Զուգահեռ Ադրբեջանի ղեկավարությունը շարունակում է մեկուսացնել Հայաստանին տարածաշրջանային տնտեսական և այլ նախագծերից։ Անկախ այդ ուղղությամբ առկա որոշակի մարտավարական հաջողություններից, այդ խնդիրը երկարաժամկետ հեռանկարում Բաքուն հազիվ թե կարողանա լուծել։ Երևանը քիչ թե շատ կարողացել է Ադրբեջանի և «ավագ եղբոր»` Թուրքիայի կողմից շրջափակման պայմաններում ողջ մնալու որոշակի մոդել մշակել։
Չի բացառվում, որ Ալիևի` մեկուսացման մասին սպառնալիքները, առաջին հերթին հասցեագրված են հայկական լսարանին։ Բաքվի հաշվարկները կառուցվում են նրա վրա, որ հայկական հասարակությունը ճնշում կգործադրի սեփական ղեկավարության վրա և կստիպի զիջումների գնալ։ Իրականում, ինչպես ցույց է տալիս պրակտիկան, այդ միջոցները չեն գործում, և «ոչ մի թիզ հող» կարգախոսը հայերի գիտակցության մեջ արմատացել է հատկապես 2016 թվականի ապրիլյան իրադարձություններից հետո։
Հանուն արդարության պետք է ասել, որ բանակցություններին հայկական կողմի նպատակներն ու խնդիրները նույնպես առանձնահատուկ հստակությամբ չեն փայլում։ Օրինակ` Երևանը մի կողմից պահանջում է, որ բանակցությունների սեղան վերադառնա Լեռնային Ղարաբաղը, մյուս կողմից` որևէ քաղաքական ու դիվանագիտական գործիքներով այդ պահանջը չի ամրապնդում։ Դեռևս 2016 թվականի ապրիլի 2-ին` ապրիլյան քառօրյայի մեկնարկից մի քանի ժամ հետո ՀՀ նախագահը Երևանում հավատարմագրված ԵԱՀԿ երկրների դեսպանների հետ հանդիպմանը հայտարարեց, որ եթե մարտական գործողությունները զանգվածային պատերազմի վերածվեն, ապա Երևանը պաշտոնապես կճանաչի Լեռնային Ղարաբաղը։ Հայաստանը մինչև օրս այդ քայլին չի դիմում` բացատրելով դա ԵԱՀԿ ՄԽ հովանու ներքո բանակցությունները չխաթարելու ցանկությամբ։
Պատերազմը հաջողվեց կանգնեցնել մի քանի օր անց, ինչը Հայաստանից համար վերացրեց Ղարաբաղի ճանաչման անհրաժեշտությունը։ Մի շարք դիտորդներ մինչև օրս կարծում են, որ Երևանն այն ժամանակ բաց թողեց բանակցությունների ընթացքի և տրամաբանության մեջ որակական փոփոխություններ անելու իր հնարավորությունը։ Միևնույն ժամանակ` Բաքվի տապալված «բլիցքրիգը» Հայաստանին հիանալի հնարավորություն էր տալիս հակառակորդին սեփական օրակարգը և բանակցությունների բովանդակությունը թելադրել։
Այդպիսի անգործության հետևանքով բանակցությունները վերադարձան «սովորական» հուն, այսինքն` հանուն հանդիպման անհաջող հանդիպումների։ Անպտուղ բանակցություններին զուգահեռ Հայաստանի իշխանությունները յուրաքանչյուր հարմար պահի առաջ են քաշում այն թեզը, որ Ադրբեջանին տարածքները վերադարձնելու այլընտրանք չկա։ Խոսքը, հիշեցնենք, Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ այսպես կոչված «անվտանգության գոտու» մասին է։ Եվ այն ժամանակվա նախագահ Սերժ Սարգսյանը և ՀՀ արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը բազմիցս հայտարարել են, որ պատրաստ են ուսումնասիրել տարածքային զիջումների հավանականությունը Լեռնային Ղարաբաղի անկախության փոխարեն։ Ստեփանակերտում, միևնույն ժամանակ, հայտարարում են, որ առանց իրենց կարծիքը հաշվի առնելու ոչ մի հարց չի կարող լուծվել, իսկ Արցախի մոտակա տարածքներն այնտեղ հանրապետության անբաժանելի մաս են համարում։
Գուցե հայկական դիրքորոշումների նման երկատվածությունը Երևանի համար դիվանագիտական մարտերում մանևրելու որոշակի դաշտ է ստեղծում, այնուամենայնիվ բանակցային գործընթացում առաջընթաց չկա, և մոտ ապագայում չի սպասվում։ Իսկ դա նշանակում է, որ Արցախում կարող ենք նոր կրակոցների սպասել։