Աշոտ Սաֆարյան, Sputnik Արմենիա
Ինչպես և ենթադրվում էր, ռուս-թուրքական հարաբերությունների ջերմացումն ուղեկցվում է տարբեր տեղեկատվական հերյուրանքներով և մեդիա սադրանքներով, որոնց նպատակը ռուսական զանգվածային գիտակցության մեջ հայկական համայնքի նկատմամբ թշնամություն սերմանելն է։
Միաժամանակ, ինչպես հաճախ լինում է նման դեպքերում, սադրանքների հեղինակները լուրջ «կադրային» բազա չունենալու կամ սեփական ցածր մտավոր և կրթական մակարդակի պատճառով դիմում են տարբեր խաբեբաների, խարդախների և բացահայտ ստահակների ծառայություններին։ Ամբողջ կառուցվածքը աչքի է ընկնում միաժամանակ իր տհասությամբ և միաժամանակ համարձակությամբ։ Բայց ամեն ինչի մասին հերթով։
Վերջերս թուրքական Ahvalnews պարբերականի էջերում հայտնվել է Թալաթ Չեթին անունով ոմն մեկի մեկնաբանությունը, որը ներկայացված է որպես «Ղազախստանի Ազգային անվտանգության ակադեմիայի նախագահ»։ Այդ «նախագահը» մեկնաբանություն է տվել Akşam թերթին, որում փորձելով խելացի երևալ` մտորում է այն մասին, թե թուրքական իշխանությունների կողմից հետապնդվող իսլամական քարոզիչ Ֆեթուլլահ Գյուլենի կողմնակիցներն այսօր ակտիվորեն համագործակցում են Ռուսաստանում հայկական սփյուռքի հետ։
Ինչու՞ են հայ համայնքին վարկաբեկելու համար օգտագործվում հենց «Հիզմեթ» շարժումը և այդ շարժման անդամների հետ հայերի մտացածին կապերը։ Պատասխանը շատ ակնհայտ է։ Բայց սկսենք նախապատմությունից։
Ինչպես հայտնի է, Թուրքիայում 2016թ.-ի դեկտեմբերին ռուս դեսպան Անդրեյ Կառլովի սպանությունից գրեթե անմիջապես հետո այդ հանցագործության համար պատասխանատվությունը թուրքական իշխանությունները գցեցին Գյուլենի վրա։ Ընդհանրապես վերջին 2-3 տարիներին իսլամական քարոզիչը դարձել է այն ամենի մեղավորը, ինչ տեղի է ունենում թուրքական հասարակությունում։ Տասնյակ հազարավոր թուրք քաղաքացիներ այսօր բանտերում են Գյուլենի և նրա շարժման հանդեպ համակրանք տածելու մեղադրանքով, և զարմանալի կլիներ, եթե ռուս դիվանագետի սպանությունն Էրդողանի ռեժիմը չօգտագործեր երկրի ներսում հերթական անգամ «սանձերը» ձգելու և ենթադրյալ գյուլենյան «վհուկների» դեմ որս սկսելու համար։
Գյուլենի կողմնակիցների մասնակցությամբ դեսպանի սպանության մասին թեզը կրկնում է նաև վերոհիշյալ Թալաթ Չեթինը։ Նրա խոսքով` ռուս-թուրքական համատեղ հետաքննության արդյունքում հայտնաբերվել են նյութեր, որոնք կապում են մարդասպանին` ոստիկանության նախկին սպա Մևլութ Ալթինթաշին, Գյուլենի հետևորդների հետ։
Սակայն կողքից դեսպանի սպանության ողջ պատմությունը` Ալթինթաշին արագ, գրեթե ակնթարթորեն չեզոքացնելով և նրան Գյուլենի շարժմանը հարելու մեղ մեղադրելով հանդերձ ոչ մի կերպ մանրամասն մշակված սցենարի տպավորություն չի թողնում, որը կարող էր գրված լինել Փենսիլվանիայում, որտեղ բնակվում է Գյուլենը։ Եվ չնայած Թուրքիայի իշխանությունների և նրանց մանկլավիկների ջանքերին, նրանք ի վիճակի չեն ապացուցել հակառակը, թաքցնել գրեթե ակնհայտը։
Ռուս դեսպանին սպանել են Էրդողանի` Պուտինին ուղղված հայտնի նամակից վեց ամիս հետո, որում Էրդողանը ներողություն էր խնդրում սիրիական երկնքում կործանված ռուսական ինքնաթիռի համար և հավատարմության ու ընկերության երդում տալիս` առաջարկելով հաշտվել և նոր էջից սկսել հարաբերությունները։ 2016թ.-ի դեկտեմբերին Մոսկվայի և Անկարայի հարաբերությունները կարծես սկսել էին կարգավորվել, և այդ ժամանակ ցուցահանդեսի ժամանակ ահաբեկչի գնդակը սպանեց ռուս դեսպանին։ Մի քանի անգամ կրակելով դեսպանի ուղղությամբ` Ալթինթաշը գոռացել է. «Չմոռանա՛ք Սիրիան, չմոռանա՛ք Հալեպը»։
Տարօրինակ է, բայց մարդասպանի խոսքերն արտացոլել են Ռուսաստանի և Սիրիայի գործողությունների հանդեպ թուրքական ղեկավարության իրական վերաբերմունքը։ Չնայած իրավիճակային միությանը` Ռուսաստանի և Թուրքիայի շահերն արաբական երկրում արմատապես տարբերվել են, և այսօր նույնպես տարբերվում են։ Քանի դեռ Ռուսաստանը Թուրքիայի համար կառուցում է «Ակույու» ատոմակայանը Միջերկրական ծովի ափին, բացում է իր շուկան թուրքական լոլիկների համար և զբոսաշրջիկներին թողնում Անթալիա և Մարմարիս, Անկարան շարունակում է պահանջել Սիրիայի օրինական նախագահ Բաշար Ասադի հրաժարականը, բռնազավթում երկրի հյուսիսային տարածքները և մեղադրում Ասադին իր խաղաղ քաղաքացիների դեմ քիմիական զենք օգտագործելու մեջ։
Բացի այդ, Սիրիայում գործող մի շարք ահաբեկչական խմբավորումներ, որոնց կոչում են «չափավոր ընդդիմություն», մինչև հիմա զենք, փող և մարդկային համալրում են ստանում Թուրքիայից։ Այդ երկրի հասարակությունում կան մեծ թվով հասարակական-քաղաքական խմբեր, որոնք բացահայտ թշնամաբար են վերաբերվում Ռուսաստանին և քողարկված կերպով Էրդողանի ռեժիմի կողմից ղեկավարվելով` քայլեր են անում Ռուսաստանի դեմ։ Որևէ պատճառ չկա բացառելու, որ Ալթինթաշը գործել է`ելնելով այդ խմբերի շահերից։
Այդ մարդկանց գաղտնի կերպով աջակցելու փաստը թաքցնելու համար Էրդողանի ռեժիմը գործարկել է Գյուլենի մասնակցության մասին վարկածը։ Հակառակ դեպքում նա ստիպված կլիներ բացատրություն տալ Ռուսաստանի թիկունքին նոր հարված հասցնելու համար։ Ուղղակի իմաստով` թիկունքին։
Հնարավոր է, որ Թուրքիայի ներսում այդ ազգայնամոլական և իսլամիստական զանգվածի լոբբիստներից մեկն այսօր պարոն Թալաթ Չեթինն է։ Ճիշտ է, դա նրա մոտ չափազանց անգրագետ է ստացվում։ Ավելին, համացանցում կան բազմաթիվ հետաքրիր նյութեր, որոնք լույս են սփռում սույն կերպարի գործունեության վրա։ Որոշ աղբյուրների տեղեկությունների համաձայն` նա անկողնային սպիտակեղենի առևտրական է։ Բացի այդ, ոչ հեռավոր անցյալում Չեթինի անունը կապված է եղել շորթելու պատմության հետ։
Աչքի է զարնում այս պարոնի կոչումների բազմազանությունը։ Այսօր նա քաղաքագետ է, վաղը` գեներալ-լեյտենանտ, որը համակարգում է Ռուսաստանի արտաքին տնտեսական անվտանգության հարցերը, մյուս օրը` դիվանագիտական աշխատող, այդ ցուցակը կարելի է անվերջ շարունակել։
Անհասկանալի է միայն, թե ինչպես է թուրք հպատակը հայտնվել Ռուսաստանի տնտեսական շահերի «պահապանների» շարքում։ Նույնիսկ նրա «արկածների» թռուցիկ վերլուծությունը թույլ է տալիս հասկանալ, թե իրականում ում շահերն է պաշտպանում փորձառու խորամանկը։