Ռմբակոծության տակ ընկնելով` էսկադրիլիան նահանջել է։ Հանկարծ կործանիչի հրամանատարը հետ է գնացել է և կրկին հայտնվել հակառակորդի այրվող օդանավակայանի վրա։ ԻԼ-12–ը սկսել է իջնել, բաց է թողել շասիները։ Դա նշանակել է, որ ինքնաթիռը վայրէջք կկատարի թշնամու օդանավակայանում։ Գերմանական զենիթային թնդանոթները դադարեցրել են կրակը։ ԻԼ–ը կառավարել է ԽՍՀՄ հերոս, գվարդիայի կապիտան Նելսոն Ստեփանյանը։
Միաժամանակ, ԻԼ-12–ը շարունակել է իջնել։ Նրա տակ արդեն ինքնաթիռներ են եղել։ Կործանիչը ռումբեր է նետել թշնամու մինչև վերջ չջախջախված «Յունկերսների» վրա, հետ քաշել շասիները և կրկին բարձրացել երկինք։
1944թ–ի դեկտեմբերի 24։ Բալթիկ ծով։ Առավոտ։ Գրոհիչ ինքնաթիռների խումբը` փոխգնդապետ Ստեփանյանի հրամանատարությամբ, թռչում է գրոհելու հակառակորդի նավերը, սակայն դրանց փորձում են զավթել գերմանացիները։ Կործանիչները մտնում են մարտի մեջ։ Վեց գերմանական հսկաները խորտակվում են։
Գրոհիչ ինքնաթիռները վերադառնում են։ Օդանավակայան են վերադառնում բոլորը։ Բացի հրամանատարից։
Դա Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս Նելսոն Ստեփանյանի 259–րդ և վերջին մարտական թռիչքն էր։
Առաջին նահանջն էր` զուտ անձնական։
Նելսոն Ստեփանյանն ամենից երկար թռչել է Բալթիայի երկնքում, պաշտպանել է Լենինգրադը։ Ավագ սերնդի շատ մարդկանց համար Լենինգրադն ասոցացվում է ոչ միայն Ավրորա հածանավի, հեղափոխության օրրանի, երկրորդ մայրաքաղաքի կամ սպիտակ գիշերների հետ, այլ նաև Նելսոն Ստեփանյանի անվան։ Հենց այդ պատճառով Երևանի Լենինգրադյան պողոտան վերանվանելու փորձը հեղինակին անտեղի է թվում։
Թեև հերոսի հուշարձանները քիչ չեն` Երևանում, Ստեփանակերտում, Շուշիում (ապամոնտաժվել է Բաքվի իշխանությունների, վերականգնվել` Արցախի Հանրապետության իշխանությունների կողմից), Լիեպայում (հետխորհրդային Լատվիայից տեղափոխվել է Կալինինգրադ), Ուլյանովսկում, Սանկտ Պետերբուրգում։ Հերոսի անունը կրող փողոցներ կան Սևաստոպոլում, Թեոդոսիայում, դպրոց` Երևանում։
Երկու խոսք Երևանի` այն ժամանակ Կիրովի անվան այգում հերոսի կիսանդրու մասին։ Հեղինակն ապրել է Շահումյանի փողոցում` հենց այգու դիմաց։ Մի անգամ, վերադառնալով ամառային արձակուրդներից, տեսել է բրոնզաձույլ օդաչուին։ Գրանիտե պատվանդանի վրա երկու ոսկե աստղեր են, մի քիչ ներքև փորագրված է` Նելսոն Ստեփանյան։ Այդ հիշողությունը թարմ է մնացել ամբողջ կյանքի ընթացքում։ Միշտ թարմ ծաղիկներ, Հաղթանակի օրը դպրոցականները հաճախ նշում էին հուշարձանի մոտ, այստեղ էլ ընդունվում էին պիոներների շարքերը. սեփական հերոսներին ճանաչելը և նրանց հիշատակը պահպանելը շատ է օգնել։
Պատերազմի սկզբում Ստեփանյանն ինքնաթիռով անցել է 300 հազար կիլոմետր և ոչ վթարային աշխատանքի համար ստացել իր առաջին պարգևը։ Այդ ժամանակ նա արդեն ամուսնացած էր, ապրում էին օդանավակայանի մոտ։
«Եթե թռիչքները հանկարծ դադարում են և չի լսվում շարժիչների ձայնը, դու մի անհանգստացիր։ Դա չի նշանակում, որ ես արդեն կործանվել են։ Չեմ կարող երկար մնալ առանց մարդկանց, ուստի դադարեցնում եմ թռիչքները։ Ուշադիր եղիր և կլսես իմ ծիծաղը։ Չէ՞ որ մեր տնից մինչև օդանավակայան մի քանի կիլոմետր է», – ասել է նա կնոջը։
Երրորդ նահանջը` նույնպես անձնական։
Անցած դարի 50–ական թթ.։ Թումանյանի պողոտա` այսօրվա «Հազար ու մի մանրուք» խանութի շենքը։ Շենքի մուտքի մոտ կարելի էր տեսնել «Զիմ»` այն ժամանակ զուտ կառավարական ավտոմեքենա, որը սպասարկել է վերնախավին։ Տվյալ դեպքում` Հայաստանի կառավարության նախագահի տեղակալ Լևոն Սեդրակի Խաչատրյանին։
Տոնական օրերին հետևի նստատեղում Լևոն Խաչատրյանն է` Կարմիր աստղ մարտական շքանշանով և այլ պարգևներով։ Ղեկին Դեմիր Ստեփանյանն է` Նելսոնի եղբայրը` կրկին զարդարված պարգևներով։ Ճակատային զինվորականները կրել են շքանշանները։
Իսկ պատերազմը դեռ շարունակվում էր։ Նելսոն Ստեփանյանի անձնական մարտական հաշվից 1944թ–ի դեկտեմբերին` թշնամու 13 նավ, 18 տանկ, 27 ինքնաթիռ, 600 ավտոմեքենա… Բաժանում ենք թռիչքների քանակը, ստանում ենք փայլուն արդյունք։
Գրոհիչ ինքնաթիռները չէին կարող հարձակվել հակառակորդի ինքնաթիռների վրա, որոնք որպես կանոն ուղեկցվել են կործանիչներով. դրանք նախատեսված են եղել բացառապես ռմբակոծելու համար։ Այուամենայնիվ, Նելսոն Ստեփանյանին հաջողվել է երկու գերմանական ռմբարկուներ կործանել, ուստի եթերում հնչած` «Ախտունգ, ախտունգ, երկնքում Ստեփանյանն է» ազդանշանը, որը ազդարարել է գերմանացի օդաչուներին վտանգի մասին, ավելի քան տեղին է եղել։
Երրորդ նահանջը` զուտ օբյեկտիվ։
Պատերազմի տարիներին Խորհրդային Միության հերոսի կոչում են ստացել 106 հայ մարտիկներ, նրանց 17–ը ծնունդով Արցախից են։ Կրկնակի հերոս են դարձել երկու հայ` մարշալ Բաղրամյանը և գվարդիայի փոխգնդապետ Ստեփանյանը։ Նույնպես արցախցիներ։
Առանց մեկնաբանությունների։